Zasada tajności posiedzenia (art. 95b k.p.k.)

Zarządzenie jawności posiedzenia nie jest decyzją dowolną, lecz musi uwzględniać okoliczności danej sprawy, w tym charakter posiedzenia i etap postępowania, na którym zostało zarządzenie wydano.

Charakter i cele postępowania przygotowawczego, w tym to, że dobro tego postępowania jest chronione wprost przepisem art. 241 § 1 k.k., poprzez możliwość statuowaną w art. 95b § 1 k.p.k. nie może dobra tego unicestwiać.

Całkowicie niezasadna jest teza, że ponieważ art. 95b § 1 k.p.k daje sądowi potencjalną możliwość zarządzenia jawności każdego posiedzenia, w tym posiedzenia mającego na celu rozpoznanie zażalenia na postanowienie kończące postępowanie przygotowawcze, to wydanie takiego zarządzenia (tym bardziej, że zdaniem obrony pociąga ono za sobą, w świetle art. 357 § 1 k.p.k., automatycznie możliwość utrwalania przez przedstawicieli środków masowego przekazu obrazu i dźwięku z przebiegu posiedzenia) znosi tym samym odpowiedzialność karną sędziego za publicznie rozpowszechnianie bez zezwolenia wiadomości z postępowania przygotowawczego, zanim zostały ujawnione w postępowaniu sądowym), a zatem, że art. 95b § 1 k.p.k. statuuje kontratyp w stosunku do czynu zabronionego określonego w art. 241 § 1 k.k., powodując, że czyn taki nie stanowi przestępstwa.

Wzgląd na przepis art. 241 § 1 k.k., w zależności od okoliczności konkretnej sprawy, może wyeliminować w ogóle możliwość zarządzenia jawności posiedzenia albo ją w istotny sposób ograniczać, w tym w zakresie zezwolenia przedstawicielom środków masowego przekazu na utrwalanie obrazu i dźwięku z jego przebiegu.

Nie bez przyczyny ustawodawca określił w art. 95b § 3 k.p.k., że do posiedzeń, które odbywają się jawnie, przepisy rozdziału 42 k.p.k., także i przepis art. 357 § 1 k.p.k. stosuje się wyłącznie odpowiednio, a zatem - w konkretnym układzie sytuacyjnym - zawarta w nim norma może w ogóle nie mieć zastosowania.

Uchwała SN z dnia 18 listopada 2020 r., II DO 74/20

Standard: 75975 (pełna treść orzeczenia)

Konieczność dostosowania przepisów polskiej procedury karnej do standardów wynikających z art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka ‎i Podstawowych Wolności oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, legły u podstaw nowelizacji przepisów Kodeksu postępowania karnego – ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw.

W uzasadnieniu projektu tej ustawy stwierdza się: „W rozdziale 11 dodaje się nowy art. 95a k.p.k., regulujący zagadnienie jawności posiedzeń sądowych. Kwestia ta w ogóle nie była dotąd uregulowana w Kodeksie, w którym zamieszczono jedynie przepisy donoszące się do udziału stron w posiedzeniach sądowych (w szczególności doprecyzowany nowelą styczniową z 2003 r. art. 96 k.p.k.). co jednak nie ma nic wspólnego z tzw. jawnością zewnętrzną, czyli publicznością postępowania. Praktyka sądowa dotycząca dostępu publiczności do sali posiedzeń sądowych bywa zróżnicowana. (…) Tymczasem kwestia jawności posiedzeń ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia zachowania standardu rzetelnego procesu (por. uwagi w pkt 15 uzasadnienia), zaś art. 45 ust. 1 Konstytucji RP gwarantuje prawo do jawnego rozpatrzenia >sprawy<, a nie do jawności rozprawy. Zdaniem Komisji Kodyfikacyjnej niezbędne jest zatem zagwarantowanie dostępności publiczności do sali posiedzeń sądowych we wszystkich tych sprawach, w których rozpatrywana jest >sprawa<‎w konstytucyjnym znaczeniu tego terminu. (…) Proponuje się w związku z tym przyjęcie w art. 95a § 1 k.p.k. reguły, zgodnie z którą posiedzenie sądu odbywa się z wyłączeniem jawności, chyba że ustawa ustanowi inaczej albo prezes sądu lub sąd zarządzi inaczej”.

Sąd Najwyższy zwraca uwagę, że: „pojęcie >sprawa<, interpretowane przy uwzględnieniu treści art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, oznacza sprawę w zakresie głównego przedmiotu postępowania, a także kwestię incydentalną, która związana jest z możliwą ingerencją w sferę podstawowych praw zagwarantowanych przepisami Konstytucji” (uchwała SN ‎z 28 marca 2012 r., I KZP 26/11).

W ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie rozstrzygnięcie w przedmiocie zażalenia pokrzywdzonego na postanowienie o umorzeniu śledztwa należy potraktować „jako sprawę w zakresie głównego przedmiotu postępowania”, gdyż przesądza ono ‎o takim prawie podmiotowym jak prawo strony do sądu.

Sąd Najwyższy przypomina, iż na wynikającą z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP dopuszczalność lub wręcz konieczność rozpoznania przez sąd na posiedzeniu jawnym zażalenia na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia, wskazywał Sąd Najwyższy w przywołanej powyżej uchwale, stwierdzając: „W postępowaniu karnym jawne są posiedzenia, na których sąd "rozpoznaje lub rozstrzyga sprawę" w rozumieniu art. 42 § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.). (…) Rozpoznawaniem i rozstrzyganiem sprawy są (…) czynności sądowe podejmowane na posiedzeniach w związku z zaskarżeniem postanowień kończących postępowanie przygotowawcze (art. 306 § 1 k.p.k.). W tym bowiem wypadku sąd orzeka o losach sprawy w zakresie jej głównego przedmiotu”.

Stosownie do ustawy nowelizującej z dnia 20 lutego 2015 r., (Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw; Dz.U.2015.396) posiedzenie odbywa się z wyłączeniem jawności, chyba że ustawa stanowi inaczej albo prezes sądu lub sąd zarządzi inaczej (art. 95b § 1 k.p.k.). Zgodnie z art. 95b § 2 k.p.k. jawne są tylko posiedzenia, o których mowa w art. 339 § 3 punkty 1, 2 i 5, art. 340, art. 341, art. 343 § 5, art. 343a, art. 603, art. 607l § 1, art. 607s § 3, art. 611c § 4 i art. 611ti § 1 k.p.k. Posiedzenie przygotowawcze nie należy do kategorii posiedzeń wymienionych w art. 95b § 2 k.p.k.

Posiedzenie przygotowawcze jest jawne dla stron procesowych, ale prowadzone bez udziału publiczności. Nie jest jawne zewnętrznie ex lege. Jednakże prezes sądu może zarządzić inaczej (art. 95b § 1 k.p.k.). Dotyczyć to może spraw, które budzą zainteresowanie opinii publicznej lub niezbędne jest zapewnienie pełnej transparentności postępowania.

Z brzmienia przepisu art. 95b § 1 k.p.k. jednoznacznie wynika, że w sytuacji, w której sąd prowadzący postępowanie lub prezes sądu zarządzi o jawności posiedzenia, nie jest możliwym twierdzenie, iż doszło do przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez sędziego lub prezesa sądu, gdyż tego typu decyzje mieszczą się w ich ustawowych kompetencjach.

Artykuł 95b § 3 k.p.k. stanowi, iż: do jawnych posiedzeń stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 42 k.p.k. Przepis ten należy rozumieć tak, ‎iż: „zarówno posiedzenia, co do zasady jawne jako wymienione w § 2, ‎jak i postanowienia jawne w wyniku decyzji uprawnionego organu, podlegają regułom wskazanego rozdziału.

Przepisy rozdziału 42 k.p.k. dotyczą jawności rozprawy głównej w tym przewidują możliwość zezwolenia przez sąd na udział przedstawicieli środków masowego przekazu, na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu ‎i dźwięku z przebiegu rozprawy (w realiach niniejszej sprawy posiedzenia).

Uchwała SN z dnia 9 czerwca 2020 r., I DO 8/20

Standard: 75973 (pełna treść orzeczenia)