Groźba bezprawna w prawie karnym

W art. 115 § 12 k.k. zdefiniowano trzy postacie groźby bezprawnej:

popełnienia przestępstwa,spowodowania postępowania karnego,rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci.Z tego przepisu nie da się wywieść, bez uzurpowania sobie przez sąd roli prawotwórczej, że wzbudzenie w zagrożonym uzasadnionej obawy jest elementem gróźb z pkt 2 i 3. Jednak ustawodawca „wbudował” ów element (wzbudzenie obawy spełnienia groźby) w wiele typów przestępstw znamiennych również tymi postaciami gróźb, choć nie umieścił go w zespole znamion. Chodzi o przestępstwa materialne opisane w Kodeksie karnym w artykułach: 124 § 1, 128 § 3, 153 § 1, 197 § 1, 224 § 1, 232 § 1, 249, 250 i 260.

Doprowadzenie przy pomocy groźby do zaistnienia skutku będącego znamieniem tych czynów np. w postaci wywarcia wpływu (art. 128, 224 § 1, 232 § 1, 250) zawiera już w sobie realizację elementu subiektywnego wystąpienia obawy spełnienia groźby (w efekcie, brak takiego ustalenia w opisie czynu nie będzie dekompletowało znamion przypisanego przestępstwa).

Po drugie, przy przestępstwach formalnych (bezskutkowych), w których głównym przedmiotem ochrony są dobra o charakterze ogólniejszym (rodzajowe) np. niezakłócone funkcjonowanie organów państwowych (art. 224 § 2 k.k., 245 k.k.) dyscyplina wojskowa (art. 346 § 1 k.k.), wolność prasy (art. 43 prawa prasowego), zaś tylko ubocznym dobro indywidualne, „przestępstwo jest dokonane z chwilą podjęcia działania i dotarcia groźby” (fragment motywów postanowienia I KZP 2/14).

Skoro ochronie podlega przede wszystkim dobro rodzajowe, a skutek objęty zamiarem bezpośrednim kierunkowym sprawcy nie jest wymagany (np. zaniechanie prawnej czynności służbowej przez funkcjonariusza publicznego art. 224 § 2 k.k.), rzeczywiście trudno przyjmować, aby dokonanie takiego przestępstwa uzależniać nadto od powstania u zagrożonego uzasadnionej obawy spełnienia groźby popełnienia przestępstwa (a już nie od obawy spełnienia którejś z pozostałych postaci gróźb bezprawnych).

Po trzecie, różnicowanie sytuacji prawnej sprawcy w zależności od rodzaju groźby bezprawnej, jaką się posłużył (odpowiedzialność za usiłowanie albo dokonanie przestępstwa), nie wydaje się racjonalne choćby dlatego, że groźba popełnienia przestępstwa najbardziej uderza w dobro indywidualne, o czym świadczyć może stypizowanie w art. 190 § 1 k.k. jedynie tego rodzaju groźby bezprawnej. Pomimo tego, w razie posłużenia się groźbą karalną sprawca odpowiadałby tylko za usiłowanie przestępstwa formalnego np. z art. 245 k.k., gdyby groźba nie wzbudziła uzasadnionej obawy jej spełnienia, zaś w wypadku użycia pozostałych gróźb bezprawnych sprawca odpowiadałby za dokonanie tego przestępstwa, mimo niewywołania obawy u zagrożonego.

Postanowienie SN z dnia 14 września 2017 r., I KZP 7/17

Standard: 75784 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 115 § 12 k.k. należy rozumieć literalnie i nie może być on modyfikowany w taki sposób, że unormowany tam wyjątek miałby dotyczyć groźby spowodowania postępowania dyscyplinarnego w celu ochrony prawa naruszonego deliktem dyscyplinarnym, albowiem byłoby to nielogiczne i sprzeczne z celem tego wyjątku, który nie może być interpretowany rozszerzająco. W przepisie tym mowa jest jedynie o wyłączeniu karalności groźby w postaci „ zapowiedzi spowodowania postępowania karnego „ a nie dyscyplinarnego czy jakiegokolwiek innego.

Postanowienie SN z dnia 9 października 2013 r., SDI 27/13

Standard: 75789 (pełna treść orzeczenia)