Obostrzenia kary w warunkach art. 178a § 4 k.k. w razie zatarcia wcześniejszego prawomocnego skazania za przestępstwoz art. 178a k.k.

Wprawdzie w dniu popełnienia przestępstwa, będącego przedmiotem postępowania przed Sądem Rejonowym w Gdyni, T.B. był osobą uprzednio karaną za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (gdyż wtedy jeszcze nie doszło do zatarcia skazania w związku z niewykonaniem przez niego środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego), jednak już w dacie wydania wyroku skazanie to uległo zatarciu i Sąd nie mógł go przyjąć go za podstawę ustaleń faktycznych. W związku z uznaniem wcześniejszego skazania za niebyłe, zaistniała bowiem przeszkoda do przyjęcia wobec oskarżonego surowszej odpowiedzialności z art. 178a § 4 k.k.

Wyrok SN z dnia 22 października 2024 r., V KK 402/24

Standard: 83393 (pełna treść orzeczenia)

Nie stanowi przeszkody do przyjęcia odpowiedzialności za przestępstwo z art. 178a § 4 k.k. zatarcie w dacie wyrokowania skazania za przestępstwo, którego częścią było orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, jeżeli tylko będący przedmiotem osądu czyn określony w 178a § 1 k.k. został popełniony w okresie obowiązywania tego zakazu.

Sąd Odwoławczy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku skonkludował swoje stanowisko w tym przedmiocie, wskazując że: „zatarcie skazania powoduje niemożność ustalenia, że orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych nastąpił w związku ze skazaniem za przestępstwo, skoro z prawnego punktu widzenia osoba taka nigdy nie była karana za przestępstwo. To zaś dekompletuje zespół znamion ujętych w drugiej części art. 178a § 4 k.k. i uniemożliwia skazanie przy zastosowaniu tej kwalifikacji prawnej. Owszem, sytuacja taka byłaby w pełni możliwa, gdyby z treści normy prawnej art. 178a § 4 k.k. wyeliminować zwrot „w związku ze skazaniem za przestępstwo”. Samo bowiem ustalenie obowiązywania wskazanego zakazu może nastąpić w oparciu o inne dokumenty (dowody), w przeciwieństwie do ustaleń związanych z popełnieniem przestępstwa, a do tego skazaniem za nie. Sąd w pełni podziela pogląd o potrzebie i zasadności takiej zmiany treści tej normy prawnej z punktu widzenia różnorakich aspektów, tak społecznych, jak i prawnych. Jednakże Sąd, niezależnie od jego znaczenia i statusu, nie jest uprawniony do tworzenia prawa oraz pomijania zasadniczych składników poszczególnych norm prawnych”.

Analizując powyższą wypowiedź w istocie wystarcza ograniczenie się do przypomnienia, że przywoływany przepis art. 178a § 4 k.k. posługuje się zapisem: „jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie skazany (…) albo (przepis w brzmieniu sprzed 1 października 2023r.) dopuścił się czynu określonego w § 1 w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo”.

Przepis ten miał zatem konstrukcję alternatywy rozłącznej, co oznacza, że oba zacytowane wyżej znamiona tego czynu zabronionego mogły wystąpić osobno – niezależnie od siebie. Sięgając zatem po tę konstrukcję logiczną ustawodawca przewidział, że niezależnie od siebie może dojść do sytuacji kiedy sprawca działa będąc wcześniej prawomocnie skazany za czyn z art. 178a § 1 k.k., a także wtedy, gdy dopuszcza się opisanego czynu w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Obecnie – już po prawomocnym zakończeniu niniejszej sprawy – konstrukcję tę zastąpiono alternatywą nierozłączną z łączącym oba zdania spójnikiem „lub” (art. 1 pkt 68 b ustawy z dnia 7 lipca 2022r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw – Dz. U. z 2022 r., poz. 2600), co wydaje się konstrukcją bardziej poprawną z punktu widzenia logiki prawniczej (wskazuje bowiem, że obie składowe alternatywy mogą wystąpić również łącznie).

Opisany zespół znamion omawianego czynu – odnoszący się do wcześniejszego skazania – tworzy konstrukcję analogiczną do uregulowania powrotu do przestępstwa (recydywy). Działają zatem w tym zakresie wprost te reguły, które związane są z możnością przypisania popełnienia przestępstwa w warunkach art. 64 § 1 i 2 k.k. Tak więc zatarcie skazania unicestwia możliwość odwołania się do zatartego orzeczenia, skoro z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe (art. 106 k.k.).

Inaczej rzecz ma się natomiast z drugim składnikiem omawianej alternatywy. Tu ustawodawca odwołuje się bowiem do „okresu obowiązywania zakazu”. Zauważyć należy zatem, że nie ma w odniesieniu do tego znamienia nawiązania do wskazanej wyżej instytucji „recydywy”, lecz konstruowany jest tu odrębny typ kwalifikowany przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. (można oczywiście dyskutować, czy poprawność legislacyjna nie wymagała umieszczenia tak skonstruowanego odrębnego typu czynu zabronionego w innej jednostce redakcyjnej – paragrafie – omawianego przepisu).

Bezsprzecznie zarzucony czyn popełniony został w okresie obowiązywania takiego zakazu.

Wyrok SN z dnia 22 lutego 2024 r., V KK 476/23

Standard: 75688 (pełna treść orzeczenia)

Fakt zatarcia z mocy prawa wcześniejszego prawomocnego skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 k.k. lub wymienione w art. 178a § 4 k.k., zaistniały w dacie wyrokowania co do popełnienia czynu określonego w art. 178a § 1 k.k., uniemożliwia przyjęcie surowszej odpowiedzialności na podstawie art. 178a § 4 k.k. również wtedy, gdy do popełnienia tego czynu doszło przed upływem okresu niezbędnego do zatarcia wcześniejszego skazania.

Nie stanowi przeszkody do przyjęcia odpowiedzialności za przestępstwo z art. 178a § 4 k.k. zatarcie w dacie wyrokowania skazania za przestępstwo, którego częścią było orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, jeżeli tylko będący przedmiotem osądu czyn określony w 178a § 1 k.k. został popełniony w okresie obowiązywania tego zakazu. Sąd Najwyższy w składzie:

Wyrok SN z dnia 23 sierpnia 2023 r., V KK 248/23

Standard: 74128 (pełna treść orzeczenia)

Fakt zatarcia z mocy prawa wcześniejszego prawomocnego skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 k.k. lub wymienione w art. 178a § 4 k.k., zaistniały w dacie wyrokowania co do popełnienia czynu określonego w art. 178a § 1 k.k., uniemożliwia przyjęcie odpowiedzialności sprawcy na podstawie art. 178a § 4 k.k. także wtedy, gdy do popełnienia tego czynu doszło przed upływem okresu niezbędnego do zatarcia wcześniejszego skazania. Nie stanowi natomiast przeszkody do przyjęcia odpowiedzialności na podstawie art. 178a § 4 k.k. zatarcie, w dacie wyrokowania, skazania za przestępstwo, którego częścią było orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, jeżeli będący przedmiotem osądu czyn określony w art. 178a § 1 k.k. został popełniony w okresie obowiązywania tego zakazu.

Postanowienie SN z dnia 21 sierpnia 2012 r., IV KK 59/12

Standard: 41852 (pełna treść orzeczenia)