Wolność gospodarcza państwa i jego instytucji (przedsiębiorstw)

Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny "formuły wolnościowej nie można używać w odniesieniu do państwa i innych instytucji publicznych, których bezpośredni udział lub pośredni wpływ na gospodarkę nie jest wykluczony, ale których działalność podlegać musi innemu reżimowi pod względem konstytucyjnym niż działalność podmiotów prywatnych" (tak powołany wyrok w sprawie o sygn. K. 19/00). Zasadniczym więc elementem różnicującym pozycję podmiotów prywatnych od "państwa i innych instytucji publicznych" jest materialna podstawa prowadzonej działalności gospodarczej, a przyjęcie kryterium majątkowego, jako podstawy odróżnienia publicznych podmiotów gospodarczych - których działalność oparta jest na własności publicznej - od prywatnych podmiotów gospodarczych, których działalność oparta jest na własności prywatnej, jest w pełni zasadne. Publicznym podmiotem gospodarczym jest niewątpliwie podmiot prowadzący działalność gospodarczą całkowicie opartą na majątku publicznym, w szczególności zaś j.s.s.p., przedsiębiorstwo państwowe oraz jednostka samorządu terytorialnego. Nie ulega wątpliwości, że - z uwagi na fakt, iż działalność państwa coraz częściej opiera się na współpracy z kapitałem prywatnym (np. spółki kapitałowe z udziałem Skarbu Państwa) - powyższe kryterium może być niewystarczające w przypadku podmiotów gospodarczych "mieszanych" tj. działających z jednoczesnym wykorzystaniem majątku publicznego i prywatnego; w takiej sytuacji kryterium majątkowe może stanowić jedynie punkt wyjścia dla dalszych rozważań, co do sposobu określenia charakteru podmiotu. Kryterium majątkowe jest uzupełniane kryterium funkcjonalnym.

Postanowienie TK z dnia 20 grudnia 2007 r., SK 67/05, OTK-A 2007/11/168

Standard: 1908 (pełna treść orzeczenia)

Państwo może wykonywać przysługujące mu "dominium" w zakresie władztwa gospodarczego w różny sposób. Ma szeroką swobodę co do alokacji środków i tym samym, w dużej mierze tak jak prywatny przedsiębiorca, może decydować o podejmowanych działaniach ekonomicznych, kierując się kryterium opłacalności i zysku. Z drugiej strony należy pamiętać o tym, że na władzy publicznej spoczywa szczególny obowiązek realizacji zadań w interesie społecznym z zakresu tzw. użyteczności publicznej. Ponadto, dla realizacji określonych zadań gospodarczych, niezależnie od kryterium zysku, państwo powołuje jednostki organizacyjne, zazwyczaj wyposażone w przymiot osobowości prawnej (np. przedsiębiorstwa państwowe). Od chwili ich ustanowienia nie mogą one co do zasady - bez szczególnego uzasadnienia - być traktowane inaczej niż inne, niepubliczne podmioty działające na rynku. Dotyczy to również ich praw i obowiązków wynikających z norm prawa pracy. Niedopuszczalne jest zatem nie znajdujące szczególnego uzasadnienia, przede wszystkim według kryterium interesu publicznego, ani ich szczególne uprzywilejowanie, ani dyskryminowanie.

Większa swoboda ustawodawcy w kształtowaniu sytuacji prawnej podmiotów należących do sektora państwowego nie oznacza w żadnym razie arbitralności rozwiązań, a w przypadku gdy zróżnicowanie ich pozycji prawnej może mieć znaczenie dla praw innych podmiotów bądź rzutować na sposób realizacji innych zasad konstytucyjnych, przyjęte rozwiązania normatywne wymagają zawsze zaistnienia uzasadnionych konstytucyjnie powodów.

Wyrok TK z dnia 24 kwietnia 2002 r., P 5/01, OTK-A 2002/3/28, Dz.U.2002/78/713

Standard: 1909 (pełna treść orzeczenia)