Zdolność prawna i sądowa komitetów wyborczych partii politycznych; ułomne osoby prawne

Komitetom wyborczym partii politycznych, o których mowa w rozdziale 11 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (jedn. tekst Dz. U. z 2022 r., poz. 1277; dalej: „kod. wyb.”), w zakresie określonym przez przepisy tej ustawy, przysługuje zdolność prawna i zdolność sądowa w rozumieniu art. 33[1]; § 1 k.p.c. i art. 64 § 1[1]; k.p.c.

W świetle przepisów ustawy - Kodeks wyborczy jest uzasadnione uznawanie komitetów wyborczych, o których mowa w rozdziale 11 kod. wyb., za tzw. ułomne osoby prawne, w rozumieniu art. 33[1]; § 1 k.p.c. i art. 64 § 1[1]; k.p.c., czyli jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa (w tym wypadku kodeks wyborczy) przyznaje zdolność prawną. W okresie istnienia komitetów wyborczych przysługuje im przymiot zdolności prawnej i zdolności sądowej w zakresie wynikającym z przepisów kod. wyb. Teza ta nie ogranicza się tylko do postępowania w trybie wyborczym uregulowanego w art. 111 kod. wyb.

Atrybuty komitetów wyborczych w postaci zdolności prawnej i zarazem zdolności sądowej nie zostały określone w jednym przepisie, tak jak w przypadku spółek osobowych (art. 8 § 1 k.s.h.), czy wspólnot mieszkaniowych (art. 6 zdanie 2 ustawy z dnia 24 czerwca ‎1994 r. o własności lokali, jedn. tekst: Dz. U. z 2021 r., poz. 1048), co do których nie jest sporne, że są tzw. ułomnymi osobami prawnymi, ale podmiotowość prawną komitetów wyborczych można wyprowadzić z szeregu przepisów kod. wyb. (poprzez zastosowanie tzw. pośredniej metody opisowej). Mianowicie w odniesieniu do nazwy, skrótu nazwy i wzorca symbolu graficznego komitetu wyborczego korzystają one ‎z ochrony prawnej przewidzianej dla dóbr osobistych (art. 94 kod. wyb.). Należy zauważyć, że w tym zakresie ochrona prawna została przyznana komitetom wyborczym a nie organowi upoważnionemu do reprezentacji partii politycznej pełniącej funkcję komitetu wyborczego (por. art. 86 § 1 kod. wyb.), co oznacza, że ‎w tej materii będą miały zastosowanie art. 33[1]; § 1 w związku. z art. 43 i art. 23 i n. k.c. Z kolei art. 130 § 2 kod. wyb. stanowi o zaciąganiu zobowiązań finansowych ‎w imieniu i na rzecz komitetu wyborczego, a art. 130 § 1, 3 i 4 kod. wyb. mówi wprost o zobowiązaniach majątkowych komitetu wyborczego oraz o roszczeniach wobec komitetów wyborczych. Okoliczność, że za zobowiązania majątkowe komitetu wyborczego partii politycznej odpowiedzialność ponosi jego pełnomocnik finansowy, a w przypadku gdy z majątku pełnomocnika finansowego nie można pokryć roszczeń wobec komitetu wyborczego odpowiedzialność ponosi partia polityczna, nie dyskwalifikuje podmiotowości prawnej komitetu wyborczego, skoro - co wynika z art. 33[1]; § 2 k.c. - kwestia takiej odpowiedzialności w przypadku ułomnych osób prawnych może być uregulowana przez przepisy dotyczące takich podmiotów. W tym miejscu należy podkreślić, że uregulowane w art. 130 kod. wyb. zasady odpowiedzialności za zobowiązania majątkowe komitetu wyborczego odnoszą się nie tylko do sytuacji, gdy w sensie prawnym istnieje komitet wyborczy, ale także po jego rozwiązaniu ‎z mocy prawa (art. 100 kod. wyb.) względnie rozwiązaniu w trybie przepisów o jego utworzeniu (art. 101 kod. wyb.).

Komitet wyborczy może też być podmiotem dotacji (art. 100 § 2 kod. wyb.) oraz prowadzić agitację wyborczą (art. 106 § 1 kod. wyb.), a zatem jest też podmiotem prowadzącym kampanię wyborczą. W art. 112 kod. wyb. jest mowa ‎o dokonywaniu ogłoszeń w prasie drukowanej informacji, komunikatów, apeli i haseł wyborczych na koszt komitetów wyborczych, zaś w art. 114 tej ustawy o zapewnieniu przez wójtów gmin w czasie kampanii wyborczej odpowiedniej liczby miejsc przeznaczonych na bezpłatne umieszczanie urzędowych obwieszczeń wyborczych ‎i plakatów komitetom wyborczym. Wreszcie według kod. wyb. do występowania na rzecz i w imieniu komitetu wyborczego jest uprawniony pełnomocnik wyborczy (art. 86 § 2 pkt 1), z wyjątkiem spraw związanych z gospodarką finansową komitetu wyborczego, do prowadzenia których jest uprawniony pełnomocnik finansowy komitetu wyborczego (art. 86 § 2 pkt 2 i art. 127 § 1 kod. wyb.). W istocie rzeczy‎w zakresie swoich kompetencji pełnomocnik wyborczy i pełnomocnik finansowy pełnią funkcję ustawowych organów komitetu wyborczego (zob. też art. 111 § 1 kod. wyb., który potwierdza ustawowe upoważnienie pełnomocnika wyborczego do reprezentacji komitetu wyborczego w postępowaniu w trybie wyborczym). Również na gruncie przepisów o rachunkowości to komitet wyborczy, a nie organ partii politycznej pełniący funkcję komitetu wyborczego partii politycznej, jest traktowany podmiotowo jako jednostka nieprowadząca działalności gospodarczej (art. 128 kod. wyb.).

Należy nadmienić, iż konstrukcja prawna komitetów wyborczych jest inna niż spółki cywilnej, która jest rodzajem wielostronnego stosunku zobowiązaniowego łączącego wspólników i nie przysługuje jej przymiot zdolności prawnej.

Z przywołanych wyżej przepisów kodeksu wyborczego wynika, że komitety wyborcze są jednostki organizacyjnymi - chronionymi przez prawo i którym ustawa przyznaje szereg kompetencji - odrębnymi od partii politycznych, które je utworzyły oraz jej organów, jak również od podmiotów, które wchodzą w skład tych komitetów wyborczych. Poza tym komitety wyborcze mają ustawowych reprezentantów działających w ich imieniu i na ich rzecz w osobach pełnomocnika wyborczego ‎i pełnomocnika finansowego. Dlatego też można mówić o takim organizacyjnym, strukturalnym i funkcjonalnym wyodrębnieniu komitetów wyborczych od innych podmiotów, że mogą one samodzielnie występować w obrocie prawnym, oczywiście w zakresie wynikającym z przyznanych im uprawnień przez kodeks wyborczy. Korelatem uprawnień są też obowiązki implikujące prawną odpowiedzialność, chyba że na mocy wyraźnych przepisów określone zobowiązania komitetów wyborczych spoczywają na innych osobach (por. np. art. 130 kod. wyb.).

Zgodnie z art. 113 kod. wyb. wykonanie uprawnień wynikających z kodeksu wyborczego nie ogranicza możliwości dochodzenia przez osoby pokrzywdzone lub poszkodowane uprawnień na podstawie przepisów innych ustaw, wobec osób, których działanie lub zaniechania w toku kampanii wyborczej naruszyło cudze dobro osobiste lub majątkowe. Jak wspomniano wyżej ustawodawca uregulował w art. 130 kod. wyb. kwestię legitymacji biernej w odniesieniu do zobowiązań majątkowych komitetu wyborczego. Natomiast kodeks wyborczy nie zawiera jasnej i wyraźnej regulacji odpowiedzialności za zobowiązania komitetu wyborczego o charakterze niemajątkowym związane z naruszeniem cudzych dóbr osobistych powstałe w czasie istnienia komitetu wyborczego i dotyczy to zarówno legitymacji biernej w czasie istnienia komitetu wyborczego, jak i po ustaniu jego bytu prawnego. W art. 113 kod. wyb. jest mowa ogólnie o osobach, których działanie lub zaniechania w toku kampanii wyborczej naruszyło cudze dobra osobiste; mogą to być przykładowo osoby działające na rzecz komitetu wyborczego za zgodą pełnomocnika wyborczego (zob. art. 106 § 1 kod. wyb.). Jakkolwiek stosownie do art. 86 § 1 kod. wyb. funkcje komitetu wyborczego partii politycznej pełni organ tej partii upoważniony do jej reprezentowania na zewnątrz, ale nie ma dostatecznych racji jurydycznych, aby z tej tylko przyczyny przypisać taką odpowiedzialność osobie będącej organem partii politycznej upoważnionym do jej reprezentowania na zewnątrz, chyba że zachowanie takiej osoby w konkretnej sprawie może być oceniane przez pryzmat okoliczności wskazanych w art. 113 kod. wyb. Komitet wyborczy partii politycznej jest podmiotem odrębnym od organu takiej partii uprawnionym do jej reprezentowania na zewnątrz. Oczywistym jest, że samemu organowi partii politycznej nie przysługuje przymiot zdolności prawnej i zdolności sądowej.

Wyrok SN z dnia 25 maja 2023 r., II CSKP 1555/22

Standard: 75540 (pełna treść orzeczenia)