Uchylenie na podstawie art. 577 k.p.c. orzeczenia o obowiąku przymusiowego leczenia w szpitalu psychiatrycznym, gdy nie zostało skierowane do wykonania

W ustawie o ochronie zdrowia psychicznego nie została uregulowana sytuacja, gdy postanowienie o umieszczeniu osoby w szpitalu bez jej zgody nie zostało skierowane do wykonania z tego względu, iż osoba, której dotyczy to orzeczenie podjęła leczenie we własnym zakresie, a ponadto, jak w tej sprawie, zawarła umowę o pracę i ją wykonywała.

W przypadku, gdy osoba, w stosunku do której orzeczono obowiązek leczenia psychiatrycznego w warunkach szpitalnych nie zostało skierowane do wykonania, podstawą prawną żądania takiej osoby uchylenia prawomocnego orzeczenia jest art. 577 k.p.c., który umożliwia sądowi opiekuńczemu dostosowanie wydanego postanowienia do każdej sytuacji, w jakiej może znaleźć się osoba, której postępowanie dotyczy (por. uz. postanowienia SN z dnia 6 listopada 1972 r., III CRN 281/72).

Sąd opiekuńczy jest obowiązany zmienić albo uchylić prawomocne postanowienie w każdej sytuacji, gdy jest to uzasadnione ze względu na dobro osoby, której postanowienie dotyczy, w szczególności z uwagi na zmianę okoliczności stanowiących podłoże prawomocnego rozstrzygnięcia.

Na kanwie stanu faktycznego niniejszej sprawy, w kontekście art. 577 k.p.c., konieczne staje się rozważenie, czy zmianą okoliczności uzasadniającą uchylenie postanowienia o przymusowym leczeniu są okoliczności, które spowodowały odstąpienie przez MOPS i sąd opiekuńczy od skierowania do wykonania postanowienia z dnia 11 stycznia 2017 r., czy też okoliczności dotyczące aktualnego jej stanu zdrowia, w tym sensie, iż uchylenie prawomocnego orzeczenia może nastąpić jedynie w razie poprawy stanu zdrowia psychicznego w stopniu, który już nie uzasadnia leczenia psychiatrycznego w warunkach stacjonarnych. Z uwagi na istotną ingerencję w wolność osobistą orzeczenia o przymusowym leczeniu psychiatrycznym, a tym samym konieczność ścisłej interpretacji przepisów ograniczających tą wolność, w kontekście eksponowanej w art. 577 k.p.c. przesłanki dobra takiej osoby, należy opowiedzieć się za pierwszą koncepcją i za zmianę okoliczności uzasadniającą uchylenie orzeczenia, przyjąć fakt, że MOPS i sąd opiekuńczy odstąpili od kierowania orzeczenia do wykonania ze względu na podjęcie przez uczestniczkę leczenia psychiatrycznego we własnym zakresie, w warunkach niestacjonarnych. Nieskuteczność tego leczenia, w związku z jego zaprzestaniem przez uczestniczkę, jako okoliczność, która wystąpiła później nie ma w tym przypadku znaczenia, skoro wykonanie orzeczenie o przymusowym leczeniu nie zostało uzależnione w postanowieniu z dnia 11 stycznia 2017 r. od niepodjęcia przez uczestniczkę we własnym zakresie leczenia psychiatrycznego niestacjonarnego. Decyduje zatem stan z chwili wystąpienia z wnioskiem o uchylenie postanowienia z dnia 11 stycznia 2017 r., czyli maj 2017 r., a w tym czasie wnioskodawczyni kontynuowała leczenie i podjęła pracę. Postępowanie w przedmiocie uchylenia postanowienia o przymusowym leczeniu nie jest kontynuacją postępowania w sprawie, w której zapadło to orzeczenie. W konsekwencji, przez wzgląd na dobro wnioskodawczyni, o którym stanowi art. 577 k.p.c. i przyczyny, które spowodowały odstąpienie, przez uprawnione organy, od kierowania prawomocnego orzeczenia o przymusowym leczeniu do wykonania, zaistniały podstawy do uchylenia postanowienia z dnia 11 stycznia 2017 r. Oczywiście może się zdarzyć, że osoba w stosunku, do której zapadło prawomocne orzeczenie o przymusowym leczeniu szpitalnym z powodu staniu zdrowia psychicznego, pozoruje dobrowolne leczenie poza szpitalem, ale w tej sprawie ustalenia Sądów meriti tego nie potwierdzają. Od prawomocności postanowienia z dnia 11 stycznia 2017 r. do dnia złożenia przez wnioskodawczynię wniosku o zmianę tego postanowienia upłynęły 4 miesiące, a ponadto właściwe organy odstąpiły od wykonania postanowienia z dnia 11 stycznia 2017 r., także i z tej przyczyny, iż deklaracja wnioskodawczyni została poparta podjęciem i kontynuowaniem leczenia i pracy, co było badane i weryfikowane przez MOPS. Z opinii biegłego sądowego wynika, że w 2011 r. było prowadzone przez Sąd Rejonowy w P., sygn. akt IV RNs (…), postępowanie w przedmiocie przyjęcia wnioskodawczyni do szpitala (k. 117), jednak Sądy obu instancji tej okoliczności nie objęły podstawą faktyczną rozstrzygnięcia, w związku z czym nie wiadomo jakie zapadło rozstrzygnięcie i jakie były ewentualnie jego rezultaty w odniesieniu do stanu zdrowia psychicznego wnioskodawczyni.

Postanowienie SN z dnia 9 września 2020 r., II CSK 121/20

Standard: 75342 (pełna treść orzeczenia)