Wynagrodzenie za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu

Prawnorzeczowy charakter sprawy sprawia, iż ustanowienie służebności przesyłu może nastąpić na rzecz właściciela infrastruktury przesyłowej na nieruchomości stanowiącej własność określonej osoby, w wyniku czego przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie ‎z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń, a właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania ‎w stosunku do niej określonych działań, bądź też nie wolno mu wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (art. 305[1] k.c. i art. 285 ‎§ 1 w zw. z art. 305[4] k.c.). Z tego tytułu („za ustanowienie służebności”) właścicielowi nieruchomości obciążonej przysługuje wynagrodzenie.

Postanowienie SN z dnia 15 listopada 2024 r., II CSKP 408/24

Standard: 86696 (pełna treść orzeczenia)

Wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno zostać ustalone nie tylko w oparciu o powierzchnię pasa, z którego przedsiębiorstwo przesyłowe faktycznie korzysta w celu eksploatacji gazociągu, ale również w oparciu o sposób wykorzystania pozostałej części obciążonej służebnością przesyłu nieruchomości- art. 305 (2) k.c.

Strefa kontrolowana nie powstaje z mocy prawa, ale jest tworzona przez organy lub podmioty ustanawiające władztwo prawne do korzystania z gazociągu. Przy wyznaczaniu szlaku przesyłowego trzeba brać pod uwagę nakaz wyznaczania także strefy kontrolowanej wynikającej z § 10 ust. 1-3rozporządzenia z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe oraz ich usytuowanie - Dz. U. poz. 640. W strefach kontrolowanych nie należy wznosić obiektów budowlanych, urządzać stałych składów i magazynów oraz podejmować działań mogących spowodować uszkodzenie gazociągu podczas jego użytkowania. Strefa kontrolowana to obszar gruntu, z którego korzystanie przez właściciela jest ograniczone. Przepisy tego rozporządzenia to przepisy ograniczające prawo własności.

Jakkolwiek strefa kontrolowana wynika z przepisów prawa, ale nie powstaje z mocy prawa, lecz jest tworzona przez organy lub podmioty ustanawiające władztwo prawne do korzystania z gazociągu (władztwo takie może wynika z decyzji wywłaszczeniowej - art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami i wówczas jej źródłem jest decyzja administracyjna). Przedmiotem obciążenia służebnością jest także grunt, na który rozciąga się strefa kontrolowana, a zatem do treści służebności przesyłu wchodzą także ograniczenia w stosunku do właściciela nieruchomości wynikające z tego rozporządzania (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2017 r., II CSK 505/16, nie publ., z dnia 12 października 2017 r., IV CSK 724/16, nie publ.).

Przepisy te wiążą zarówno organy administracji, jak i właściciela nieruchomości, który w strefie ochronnej nie może wykonywać prawa własność przez jej zabudowę, a z treści tych przepisów nie wynika, iż wyłączenie wykonywania części uprawnień właścicielskich następuje bez ekwiwalentu pieniężnego (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2013 r., II CSK 69/13, OSNC 2014, Nr 9, poz. 91).

W konsekwencji wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno zostać ustalone nie tylko w oparciu o powierzchnię pasa, z którego przedsiębiorstwo przesyłowe faktycznie korzysta w celu eksploatacji gazociągu.

Odpowiednie wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno być ustalone proporcjonalnie do stopnia ingerencji w treść prawa własności, uwzględniać wartość nieruchomości i w takim kontekście mieć na względzie szkodę właściciela z uszczuplenia prawa własności. Przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia wskazówką powinien być także sposób wykorzystania pozostałej części obciążonej służebnością przesyłu nieruchomości.

Brak w art. 305[2] § 2 k.c. kryteriów określających rozmiar odpowiedniego wynagrodzenia oznacza, że ustawodawca pozostawił sądowi swobodę polegającą na indywidualizacji ocen w tym zakresie, dokonywanych w ramach swobody jurysdykcyjnej na podstawie określonego stanu faktycznego, które mogą też wynikać z ogólnych reguł porządku prawnego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2017 r., II CSK 505/16, nie publ., z dnia 9 października 2013 r., V CSK 491/12 nie publ., z dnia 27 lutego 2013 r., IV CSK 440/12, nie publ.).

Postanowienie SN z dnia 6 kwietnia 2018 r., IV CSK 540/17

Standard: 19135 (pełna treść orzeczenia)