Wynagrodzenie za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu

Wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno zostać ustalone nie tylko w oparciu o powierzchnię pasa, z którego przedsiębiorstwo przesyłowe faktycznie korzysta w celu eksploatacji gazociągu, ale również w oparciu o sposób wykorzystania pozostałej części obciążonej służebnością przesyłu nieruchomości- art. 305 (2) k.c.

Strefa kontrolowana nie powstaje z mocy prawa, ale jest tworzona przez organy lub podmioty ustanawiające władztwo prawne do korzystania z gazociągu. Przy wyznaczaniu szlaku przesyłowego trzeba brać pod uwagę nakaz wyznaczania także strefy kontrolowanej wynikającej z § 10 ust. 1-3rozporządzenia z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe oraz ich usytuowanie - Dz. U. poz. 640. W strefach kontrolowanych nie należy wznosić obiektów budowlanych, urządzać stałych składów i magazynów oraz podejmować działań mogących spowodować uszkodzenie gazociągu podczas jego użytkowania. Strefa kontrolowana to obszar gruntu, z którego korzystanie przez właściciela jest ograniczone. Przepisy tego rozporządzenia to przepisy ograniczające prawo własności.

Jakkolwiek strefa kontrolowana wynika z przepisów prawa, ale nie powstaje z mocy prawa, lecz jest tworzona przez organy lub podmioty ustanawiające władztwo prawne do korzystania z gazociągu (władztwo takie może wynika z decyzji wywłaszczeniowej - art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami i wówczas jej źródłem jest decyzja administracyjna). Przedmiotem obciążenia służebnością jest także grunt, na który rozciąga się strefa kontrolowana, a zatem do treści służebności przesyłu wchodzą także ograniczenia w stosunku do właściciela nieruchomości wynikające z tego rozporządzania (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2017 r., II CSK 505/16, nie publ., z dnia 12 października 2017 r., IV CSK 724/16, nie publ.).

Przepisy te wiążą zarówno organy administracji, jak i właściciela nieruchomości, który w strefie ochronnej nie może wykonywać prawa własność przez jej zabudowę, a z treści tych przepisów nie wynika, iż wyłączenie wykonywania części uprawnień właścicielskich następuje bez ekwiwalentu pieniężnego (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2013 r., II CSK 69/13, OSNC 2014, Nr 9, poz. 91).

W konsekwencji wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno zostać ustalone nie tylko w oparciu o powierzchnię pasa, z którego przedsiębiorstwo przesyłowe faktycznie korzysta w celu eksploatacji gazociągu.

Odpowiednie wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno być ustalone proporcjonalnie do stopnia ingerencji w treść prawa własności, uwzględniać wartość nieruchomości i w takim kontekście mieć na względzie szkodę właściciela z uszczuplenia prawa własności. Przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia wskazówką powinien być także sposób wykorzystania pozostałej części obciążonej służebnością przesyłu nieruchomości.

Brak w art. 305[2] § 2 k.c. kryteriów określających rozmiar odpowiedniego wynagrodzenia oznacza, że ustawodawca pozostawił sądowi swobodę polegającą na indywidualizacji ocen w tym zakresie, dokonywanych w ramach swobody jurysdykcyjnej na podstawie określonego stanu faktycznego, które mogą też wynikać z ogólnych reguł porządku prawnego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2017 r., II CSK 505/16, nie publ., z dnia 9 października 2013 r., V CSK 491/12 nie publ., z dnia 27 lutego 2013 r., IV CSK 440/12, nie publ.).

Postanowienie SN z dnia 6 kwietnia 2018 r., IV CSK 540/17

Standard: 19135 (pełna treść orzeczenia)

Porównanie pomiędzy jednorazowym wynagrodzeniem, a takim, które jest płacone rocznie, nie może opierać się jedynie na różnicy wysokości świadczenia jednorazowego i pojedynczego świadczenia periodycznego, gdyż w drugim wypadku wielkość świadczenia wyznaczy dopiero rzeczywisty okres trwania prawa. Wynagrodzenie płatne cyklicznie nie jest świadczeniem ratalnym, to znaczy nie przewiduje zapłaty określonej sumy w częściach rozłożonych na wyznaczony czas. Stanowi wynagrodzenie periodyczne, za każdy rok trwania służebności, a jego powiązanie z wielkością wynagrodzenia płatnego jednorazowo jest wyrazem konieczności znalezienia uchwytnych ekonomicznie podstaw wyznaczenia jego rozmiaru, które harmonizowałyby wartościowo ze sobą obydwa rodzaje wynagrodzeń. Wynagrodzenie płatne periodycznie nie powinno odbiegać w zakresie korzyści obciążonego i obowiązku zobowiązanego ocenianych globalnie w czasie trwania służebności w przewidywalnej perspektywie czasowej od stanu, do jakiego doprowadziłoby oznaczenie tego świadczenia jednorazowo także przy założeniu bezterminowego, niezmiennego trwania służebności.

Określenie zakresu ograniczeń prawa własności w wyniku ustanowienia służebności wymaga ustalenia, jakie możliwości wykorzystania nieruchomości przez właściciela utrudnia lub usuwa służebność, na tym bowiem polegają podstawowe uciążliwości, jakie jej ustanowienie powoduje dla obciążonych, których rekompensatę powinno zapewnić im wynagrodzenie, oczywiście przy uwzględnieniu perspektywy czasowej, w jakiej korzyści te byłyby możliwe do osiągniecia. Konieczne jest więc poddanie w tym kontekście ocenie potrzeby przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego

Postanowienie SN z dnia 25 stycznia 2018 r., IV CSK 185/17

Standard: 37087 (pełna treść orzeczenia)