Współuczestnictwo konieczne w sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa (art.189 k.p.c.)

W nauce prawa podnosi się, że o legitymacji łącznej powodującej powstanie współuczestnictwa koniecznego w przypadku powództw o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa (art.189 k.p.c.) decydują stosunki materialnoprawne stanowiące przedmiot danej sprawy. Negowany jest pogląd, że współuczestnictwo konieczne zachodzi zawsze w stosunku do podmiotów ustalanego prawa lub stosunku prawnego; występowanie współuczestnictwa koniecznego wypływa z istoty spornego stosunku prawnego, a nie z założenia, iż ustalenie jego istnienia lub nieistnienia musi być zawsze rozstrzygnięte w sposób tożsamy w stosunku do jego podmiotów.

Współuczestnictwo konieczne jest wyrazem łącznej legitymacji procesowej, a nie tylko jednolitego stanowiska współuczestników.

W literaturze przedmiotu wskazuje się także, że istota spornego stosunku nie zmienia się w zależności od tego, z jakiego rodzaju powództwem występuje powód (z powództwem o świadczenie, o ustalenie lub uksztaltowanie).

Przypadki współuczestnictwa koniecznego czynnego w przypadku powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa są w praktyce bardzo rzadkie i powstają na gruncie współposiadania praw rzeczowych lub praw, do ochrony których stosuje się przepisy dotyczące współwłasności, a także odnośnie do praw podmiotowo niepodzielnych, jak prawo odkupu i pierwokupu.

W nauce sformułowano także pogląd, że powagą rzeczy osądzonej objęte są jedynie strony konkretnego postępowania; wyrok ustalający istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa jest skuteczny tylko między podmiotami występującymi po przeciwnych stronach procesu oraz między współuczestnikami koniecznymi. W związku z tym podmioty ustalanego prawa lub stosunku prawnego pozostające poza procesem nie są związane zapadłym rozstrzygnięciem.

Uchwała SN z dnia 19 października 2023 r., III CZP 12/23

Standard: 74073 (pełna treść orzeczenia)