Odpowiedzialność państwa (Skarbu Państwa) za naruszenie dóbr osobistych

W odniesieniu do odpowiedzialności Skarbu Państwa za naruszenie dóbr osobistych znajduje zastosowanie ujęcie bezprawności działania, w rozumieniu art. 24 § 1 k.c. oraz art. 448 k.c., jako działania bądź zaniechania sprzecznego z prawem lub z zasadami współżycia społecznego, a nie tylko – jak wskazywałby na to art. 417 § 1 k.c. – jako działania bądź zaniechania naruszającego nakazy lub zakazy wynikające z normy prawnej.

Artykuł 24 § 1 k.c. nie zawiera odrębnych reguł odpowiedzialności państwa za naruszenie dóbr osobistych, ani też nie odsyła do szczególnych przepisów regulujących odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa, zawartych obecnie w art. 417 i 417[1] k.c. Jedynie w zdaniu trzecim art. 24 § 1 k.c., przewidziano, że osoba, której dobro osobiste naruszono na zasadach przewidzianych w kodeksie może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej. Odesłanie to prowadzi do art. 448 k.c., który przewiduje pieniężne zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wskutek naruszenia dóbr osobistych.

W konsekwencji przyjmuje się, że to art. 448 k.c. stanowi prawną podstawę dochodzenia roszczenia o zadośćuczynienie, ponieważ – choć art. 417 k.c. obejmuje zarówno naprawienie szkody majątkowej, jak i niemajątkowej – nie określa on zasad i zakresu obowiązku naprawienia szkody o charakterze niemajątkowym (postanowienie SN z 27 czerwca 2008 r., III CZP 25/08; wyroki SN: z 2 grudnia 2010 r., I CSK 111/10; z 19 marca 2015 r., IV CNP 38/14; z 18 sierpnia 2017 r., IV CSK 659/16).

Wyrok SN z dnia 8 marca 2023 r., II CSKP 396/22

Standard: 73776 (pełna treść orzeczenia)

Działanie sądu jako organu państwa podjęte przy wykorzystaniu przysługującego mu imperium i polegające na wydaniu orzeczenia może rodzić zarówno odpowiedzialność za szkodę, jak i odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych, w tym zdrowia i więzi rodzinnych wtedy, gdy jest bezprawne w rozumieniu art. 417[1] § 2 k.c.

Co do zasady bezprawność orzeczenia sądowego, jako przesłanka rozważanej odpowiedzialności wymaga stwierdzenia w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 424[1] i n. k.p.c. Może ono dotyczyć prawomocnego wyroku (postanowienia) sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, a wyjątkowo wyroku (postanowienia) sądu pierwszej instancji o takich cechach. Stosownie do art. 424[1b] k.p.c., w wypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga nie przysługuje, roszczeń odszkodowawczych można dochodzić bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych.

Wyrok SN z dnia 28 maja 2021 r., III CSKP 6/21

Standard: 86080 (pełna treść orzeczenia)