Ustalenie chwili śmierci przez sąd rozpoznający wniosek o stwierdzenie nabycia spadku

Jeżeli w zupełnych aktach zgonów osób zmarłych w tym samym dniu nie wpisano godzin śmierci, sąd rozpoznający wniosek o stwierdzenie nabycia spadków po tych osobach nie może samodzielnie ustalać chwili śmierci, bez uprzedniego uzupełnienia aktów zgonów w tym zakresie.

Tylko prawidłowo sporządzony akt zgonu może, jako dowód zdarzeń w nim stwierdzonych, korzystać z przewidzianego w art. 4 p.a.s.c. waloru wyłączności.

Art. 4 p.a.s.c. jest odpowiednikiem dawnego art. 25 dekretu z dnia 8 czerwca 1955 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. Nr 25, poz. 151). Przewiduje on, że akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych a ewentualna niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Oznacza to, że udowodnienie faktu urodzenia, małżeństwa, zgonu jest dopuszczalne tylko na podstawie aktu stanu cywilnego.

Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 grudnia 2002 r., I CK 348/02 art. 4 p.a.s.c. stanowi wyjątek od ogólnej zasady swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i wyjątek ten musi być przez sąd respektowany w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Związanie sądu danymi zapisanymi w akcie stanu cywilnego obejmuje także podstawowe dane dotyczące urodzenia, małżeństwa i zgonu. W przypadku aktu zgonu związanie rozciąga się na dane dotyczące daty i godziny śmierci.

W orzeczeniach, jakie zostały wydane na gruncie poprzedniego jak i obecnego stanu prawnego Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał istotną i wyłączną dowodową rolę dokumentów sporządzonych w księgach stanu cywilnego (por. postanowienia z dnia 14 kwietnia 1959 r., I CR 109/59; z dnia 9 marca 1978 r., IV CR 52/78; z dnia 30 sierpnia 2006 r., II CSK 62/06).

W związku z różnymi danymi, co do chwili zgonu zapisanymi w akcie zgonu oraz wynikającymi z wydanego wcześniej postanowienia o uznaniu za zmarłego, w postanowieniach z dnia 26 czerwca 2002 r., III CKN 898/00) oraz z dnia 24 listopada 2004 r., III CK 611/03 Sąd Najwyższy przyjął, w postępowaniu o zmianę stwierdzenia nabycia spadku domniemanie, że spadkodawca zmarł w chwili oznaczonej w postanowieniu o uznaniu za zmarłego nie stanowi przeszkody do ustalenia innej daty śmierci na podstawie zgodnego z prawdą aktu zgonu. Jeżeli został sporządzony prawidłowo akt zgonu, to wcześniejsze postanowienie o uznaniu za zmarłego nie ma w tym zakresie żadnej mocy dowodowej oraz nie spełnia ze względu na treść art. 4 p.a.s.c. i nie może spełniać w obrocie prawnym żadnej funkcji.

Zgodnie z art. 67 ust. 1 pkt 2 p.a.s.c. do aktu zgonu wpisuje się datę, godzinę oraz miejsce zgonu lub znalezienia zwłok. Dane, co do daty i godziny zgonu wpisuje się na podstawie karty zgonu wystawionej w sposób określony w art. 11 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r., Nr 23, poz. 295 ze zm. Obowiązek zgłoszenia zgonu spoczywa przede wszystkim na osobach bliskich zmarłego (art. 65 p.a.s.c.). Jeżeli jednak okoliczności zgonu były przedmiotem postępowania przygotowawczego prowadzonego przez organ państwowy, akt zgonu sporządza się na podstawie pisemnego zgłoszenia dokonanego przez ten organ (art. 66 ust. 2 p.a.s.c.). Zgłoszenie powinno obejmować wszystkie dane podlegające wpisaniu do aktu zgonu chyba, że zgłaszający zgon nie zna niektórych danych. Wówczas zgodnie z art. 67 ust. 2 p.a.s.c. do aktu zgonu wpisuje się odpowiednią adnotację.

Treść art. 67 p.a.s.c. wskazuje zatem, że prawidłowo sporządzony akt zgonu powinien zawierać datę i godzinę a jeśli zgłaszający zgon nie wskazał tych danych, powinna zostać poczyniona w akcie zgonu stosowana adnotacja. Tylko prawidłowo sporządzony akt zgonu może, jako dowód zdarzeń w nim stwierdzonych, korzystać z przewidzianego w art. 4 p.a.s.c. waloru wyłączności.

Postanowienie SN z dnia 8 kwietnia 2009 r., V CSK 401/08

Standard: 73153 (pełna treść orzeczenia)