Instytucja uznania w razie biegu zasiedzenia (art. 175 w zw. z art. 123 § 1 pkt 2 k.c.)

Za punkt wyjścia do oceny, czy odesłanie z art. 175 k.c. uprawnia do odpowiedniego stosowania art. 123 § 1 pkt 2 k.c., zasadniczo powinno posłużyć kryterium charakter danej instytucji dawności oraz oddziaływania określonego zachowania, traktowanego jako przyczyna przerwania biegu, na sytuację stron stosunku prawnego. Należy przy tym uwzględnić istotę prawa, na którego przysługiwanie oddziałuje instytucja dawności, czyli w przypadku przedawnienia – cywilnoprawnych roszczeń majątkowych, a w razie zasiedzenia – prawa własności.

Na tle regulacji zasiedzenia, zaliczanego dawniej do przedawnienia nabywczego, samo „uznanie” rozumiane jako wyrażenie przez posiadacza samoistnego przekonania, że prawo własności przysługuje innej osobie, powinno być wiązane z ustaleniem złej wiary posiadacza, tzn. obaleniem wniosku domniemania dobrej wiary (art. 7 k.c.). Takie zachowanie posiadacza powoduje, że wykluczone staje się nabycie ruchomości przez zasiedzenie (art. 174 k.c.). Nie wpływa natomiast na możliwość zasiedzenia nieruchomości, którego regulacja stanowi wzorzec normatywny dla instytucji zasiedzenia służebności. Wspomniane oświadczenie posiadacza, jako prowadzące do ustalenia złej wiary, miałoby jedynie wpływ na długość terminu zasiedzenia, przez wydłużenie go do lat trzydziestu, i to jedynie w razie ustalenia złej wiary na chwilę uzyskania posiadania samoistnego. Przemawia to przeciwko wiązaniu skutku w postaci przerwania lub nawet wielokrotnego przerywania biegnącego już terminu zasiedzenia z samym tylko wyrażeniem przez posiadacza wiedzy o nieprzysługiwaniu mu prawa własności nieruchomości.

Jeśli potwierdzenie przez posiadacza samoistnego, że prawo własności przysługuje innej osobie, in casu nie jest połączone ze zmianą charakteru jego posiadania (na zależne), to należy uznać, że samo w sobie „uznanie” nie podważa aktualności ratio zasiedzenia w postaci dążenia do zgodności jawnego stanu faktycznego ze stanem prawnym. Celowość dalszego biegu zasiedzenia nie tylko nie ulega zachwianiu, lecz – przeciwnie – staje się tym bardziej widoczna wobec oczywistej rozbieżności obu wskazanych stanów. Podmiot kontynuuje bowiem posiadanie samoistne, czyli traktuje rzecz jak własną, a zarazem potwierdza, że prawo własności przysługuje komu innemu. Aktualna pozostaje zatem potrzeba dążenia do uzgodnienia tych stanów: czy to przez stosowne działanie właściciela rzeczy, nakierowane na windykację rzeczy, czy też upływ terminu zasiedzenia i nabycie własności nieruchomości przez posiadacza.

W orzecznictwie za „uznanie” prowadzące do skutku w postaci przerwy biegu zasiedzenia uznawane są dopiero działania prowadzące w istocie do utraty przez zasiadującego posiadania o charakterze samoistnym, np. gdy uznaniu prawa właściciela towarzyszy zmiana animus posiadacza na właściwy dla posiadacza zależnego. Wypada jednak zauważyć, że w takim wypadku dochodzi, ściśle rzecz ujmując, do zakończenia biegu zasiedzenia, a nie jego przerwania, po którym termin zasiedzenia zaczynałby biec na nowo (art. 175 w zw. z 124 § 1 k.c.). Utrata statusu posiadacza samoistnego przez podmiot, który wcześniej znajdował się w stanie określanym jako in statu usucapiendi, czyli w trakcie posiadania zmierzającego do zasiedzenia, a limine sprawia, że dalsze obliczanie biegu terminu zasiedzenia staje się zbędne. Nabycie własności jest natomiast wykluczone nie dlatego, że nastąpiło przerwanie biegu zasiedzenia przed upływem wymaganego prawem terminu zasiedzenia, lecz z tej przyczyny, że przed upływem tego terminu podmiot niebędący właścicielem przestał być samoistnym posiadaczem rzeczy. Skoro do zasiedzenia prowadzi wyłącznie wykonywanie posiadania samoistnego, to opisana zmiana animus, będąca wynikiem uznania (w powyższym rozumieniu) prawa własności innej osoby, oznaczałaby zakończenie okresu posiadania o charakterze właścicielskim.

Postanowienie SN z dnia 12 kwietnia 2023 r., II CSKP 613/22

Standard: 72827 (pełna treść orzeczenia)