Prawomocność postanowienia ustanawiającego służebność przesyłu

W sprawie o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu sąd nie jest związany ustaleniami i oceną prawną, które zadecydowały o prawomocnym oddaleniu wniosku o ustanowienie tej służebności w sprawie między tymi samymi uczestnikami z uwagi na uwzględnienie zarzutu jej zasiedzenia.

W postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu sąd może badać zarzut, czy służebność została czy też nie została uprzednio nabyta przez zasiedzenie przez określonego posiadacza.

Uwzględnienie tego rodzaju zarzutu nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem zasiedzenia, gdyż następuje wyłącznie w uzasadnieniu orzeczenia, nie zaś w  sentencji rozstrzygnięcia. Wobec tego skutki takiej oceny prawnej sądu podniesionego zarzutu zasiedzenia prawa, niezależnie od sposobu jego oceny, nie wykraczają poza sprawę, w której taki zarzut został zgłoszony i mogą być kwestionowane w innych postępowaniach, w tym o stwierdzenie zasiedzenia. Kwestia ta, badana incydentalnie na zarzut, nie została bowiem prawomocnie rozstrzygnięta ze skutkami wynikającymi z art. 365 § 1 k.p.c. Późniejsze postępowanie o zasiedzenie ma samodzielny charakter, w którym sąd rozpoznaje wniosek w pełnym zakresie, dokonując własnych ustaleń, a inicjujący to postępowanie i jego uczestnicy mogą powoływać się także nowe fakty i dowody, których nie powołali we wcześniejszym postępowaniu. Sąd ma też możliwość własnej oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego dotyczącego kwestii zasiedzenia, nie będąc w tym zakresie związany oceną prawną wyrażoną we wcześniejszym prawomocnie zakończonym postępowaniu.

Uchwała SN z dnia 20 stycznia 2022 r., III CZP 23/22

Standard: 72812 (pełna treść orzeczenia)

Do przesłanek żądania właściciela nieruchomości ustanowienia na niej służebności przesyłu należy wykazanie umieszczenia urządzeń przesyłowych na jego nieruchomości, korzystanie z nich i z nieruchomości przez przedsiębiorstwo przesyłowe będące ich właścicielem bez tytułu prawnego.

Jeżeli przedsiębiorca nie podniósł zarzutu nabycia służebności w drodze zasiedzenia, to prawomocne orzeczenie o ustanowieniu służebności przesyłu korzysta z mocy wiążącej tylko w odniesieniu do przesłanek zgłoszonego żądania. Uwzględnienie tego żądania może nastąpić tylko w sytuacji, gdy przedsiębiorca przesyłowy nie legitymuje się tytułem uprawniającym go do korzystania z nieruchomości będącej własnością uczestnika. Ma ono charakter konstytutywny, prowadzi do przyznania prawa przedsiębiorcy z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu. W odniesieniu do okresu poprzedzającego ustanowienie służebności, korzystanie przez przedsiębiorcę z nieruchomości uznawane jest za pozbawione tytułu prawnego. Do uwzględnienia wniosku właściciela nieruchomości dojdzie także, gdy zarzut przedsiębiorcy przesyłowego zasiedzenia służebności zostanie uznany za bezzasadny. Kwestia zasiedzenia służebności nie będzie rozstrzygnięta, ponieważ ustalenie to nie korzysta z mocy wiążącej. W razie uwzględnienia zarzutu przedsiębiorcy uprzedniego nabycia służebności przez zasiedzenie, co nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem zasiedzenia, sąd oddali wniosek właściciela nieruchomości. Orzeczenie to nie uniemożliwia przedsiębiorcy przesyłowemu powoływania się na zaistnienie tego skutku w innych postępowaniach. 

W orzecznictwie zostało przyjęte, że przedsiębiorca przesyłowy może zgłosić zarzut nabycia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu albo służebności przesyłu w drodze zasiedzenia w chwili poprzedzającej ustanowienie służebności orzeczeniem sądu w sprawie o wynagrodzenie za korzystanie z jego nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego bez tytułu prawnego, w tym za okres do wydania postanowienia ustanawiającego służebność. Zarzut taki nie może być skierowany na podważenie prawomocnego orzeczenia sądu o ustanowieniu służebności. Nie można pozbawić przedsiębiorcy przesyłowego możliwości domagania się stwierdzenia nabycia przez niego lub jego poprzednika prawnego służebności gruntowej o treści służebności przesyłu albo służebności przesyłu w chwili poprzedzającej ustanowienie służebności przesyłu przez sąd w sytuacji, gdy w tamtym postępowaniu sądowym, wobec niepodniesienia zarzutu nabycia służebności przez zasiedzenie, spełnienie przesłanek zasiedzenia nie było przedmiotem rozpoznania. 

Określone w orzecznictwie Sądu Najwyższego konsekwencje niepowołania przez stronę zarzutu zmierzającego do wykazania przysługiwania jej prawa, które mogło doprowadzić do wyeliminowania prawa powoda, polegające na wykluczeniu możliwości skorzystania w późniejszym czasie z twierdzenia i faktów wskazujących na jego istnienie, nie mogą odnosić się do żądania stwierdzenia nabycia służebności przez zasiedzenie. Istotne znaczenie należy przyznać naturze tego nabycia, które jest uzależnione od posiadania nieruchomości w zakresie służebności przez ustawowo wymagany okres, ma pierwotny charakter, następuje z mocy ustawy, nie przewiduje zobowiązania osoby nabywającej to prawo do żadnego ekwiwalentu. 

Fakt ustanowienia służebności nie wyklucza prawa przedsiębiorcy przesyłowego do skorzystania z zasiedzenia, które nastąpiło przed datą jej ustanowienia, nie ma wpływu na powstanie skutku nabycia tego prawa z mocy ustawy, może być ono stwierdzone orzeczeniem sądu, na co wskazuje także dopuszczenie możliwości zgłoszenia zarzutu nabycia służebności przesyłu w sprawie o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego bez tytułu prawnego. 

Postanowienie sądu o ustanowieniu służebności, mające charakter konstytutywny, kreuje to prawo wiążąco na przyszłość. Oznacza to, że ustanowienie służebności nie wyłącza możliwości zgłoszenia przez przedsiębiorstwo przesyłowe żądania stwierdzenia nabycia przez niego lub jego poprzednika prawnego służebności gruntowej o treści służebności przesyłu albo służebności przesyłu przez zasiedzenie z chwilą poprzedzającą ustanowienie tego prawa, jeżeli w postępowaniu o ustanowienie go nie doszło do rozpoznania zarzutu zasiedzenia. Stwierdzenie deklaratoryjne skutku nabycia służebności przez zasiedzenie, podobnie jak rozpoznanie zarzutu, nie może doprowadzić do podważenia prawomocnego, stanowiącego orzeczenia o ustanowieniu tego prawa za wynagrodzeniem.

Podkreślenia wymaga, że wykazanie przez przedsiębiorcę przesyłowego nabycia służebności przez zasiedzenie niejednokrotnie może napotykać na trudności, wynikające z wieloletnich różnorakich zaniedbań w stosunkach związanych z zakładaniem i eksploatowaniem urządzeń przesyłowych, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 lutego 2017 r., III CZ 63/16, co nie może pozostawać bez znaczenia dla możliwości zgłoszenia zarzutu zasiedzenia służebności oraz pozbawiać go uprawnienia do stwierdzenia nabycia tego prawa.

Wyrok SN z dnia 26 kwietnia 2019 r., V CSK 180/18

Standard: 72803 (pełna treść orzeczenia)