Prawo pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich UE

Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania określa między innymi zasady, warunki i tryb przyznawania osobom fizycznym mającym miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej prawa pomocy na potrzeby postępowania w sprawach cywilnych, które ma być wszczęte lub jest prowadzone w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, a także prawa pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania (art. 1 ust. 1 pkt 2). Natomiast wnioskodawca wniósł o ustanowienie dla niego pełnomocnika celem sporządzenia skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Bezpłatna pomoc prawna w postępowaniu ze skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka nie jest regulowana przez przepisy krajowe, lecz przez przepisy Regulaminu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 1 lipca 2014 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka jest bowiem międzynarodowym organem ochrony prawnej i funkcjonuje w ramach systemu ochrony prawnej Rady Europy, który określa nie tylko zakres przyznanej jednostkom ochrony, ale i procedurę dochodzenia praw przyznanych w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284; por. zarządzenie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2008 r., IV KK 74/08). Sądy krajowe nie posiadają więc kompetencji ustanowienia pełnomocnika z urzędu w postępowaniu przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, ponieważ Trybunał nie należy do systemu polskich organów ochrony prawnej i jest od niego niezależny, również na poziomie proceduralnym.

Organem właściwym do rozpoznawania wniosków o przyznanie pomocy prawnej pełnomocnika zawodowego osobom wnoszącym skargę jest Europejski Trybunał Praw Człowieka, natomiast postępowanie w tym przedmiocie jest regulowanie cytowanym wyżej Regulaminem ETPCz.

Postanowienie SA w Krakowie z dnia 27 marca 2017 r., I ACz 339/17

Standard: 72564 (pełna treść orzeczenia)

Ustawa z dnia 17.12.2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonych w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania (zwanej dalej ustawą ) określa m.in. zasady, warunki i tryb przyznawania osobom fizycznym mającym miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej prawa pomocy na potrzeby postępowania w sprawach cywilnych, które mogą być wszczęte lub jest prowadzone w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej. W sprawach nieuregulowanych w cyt. ustawie do postępowania w przedmiocie przyznania prawa pomocy stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( art. 3 ).

W myśl art. 21 ust. 1 ustawy, wnioskodawca, który ma miejsce zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej, ubiegający się o prawo pomocy w postępowaniu, które ma być wszczęte lub jest prowadzone w innym państwie członkowskim, może złożyć wniosek o przyznanie tego prawa również za pośrednictwem sądu okręgowego właściwego dla miejsca jego zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej.

Wniosek sporządza się na urzędowym formularzu, o którym mowa w art. 9 ust. 2, w języku polskim oraz w języku wymaganym przez prawo państwa członkowskiego, do którego wniosek ma być przekazany. Do wniosku dołącza się dokumenty potwierdzające zawarte w nim dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania wnioskodawcy oraz dokumenty potwierdzające obywatelstwo, miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu wnioskodawcy, a jeżeli wnioskodawca nie ma obywatelstwa państwa członkowskiego - dokument potwierdzający, że wnioskodawca przebywa w Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z prawem polskim. Dokumenty te składa się także w tłumaczeniu na język wymagany przez prawo państwa członkowskiego, do którego wniosek ma być przekazany, dokonanym przez osobę uprawnioną do dokonywania tłumaczeń według prawa państwa członkowskiego. ( art. 22 ustawy )

Sąd, do którego wpłynął wniosek o przyznanie prawa pomocy w innym państwie członkowskim, bada, czy wniosek odpowiada warunkom formalnym określonym w art. 22. Jeżeli wniosek nie odpowiada warunkom, o których mowa w art. 22, przewodniczący wzywa do jego uzupełnienia lub poprawienia, wskazuje braki we wniosku, udziela wskazań co do sposobu ich usunięcia, zakreślając wnioskodawcy stosowny termin. W razie nieusunięcia przez wnioskodawcę w terminie braków przewodniczący zwraca wniosek. ( art. 23 ustawy )

W myśl art. 26 ustawy wnioskodawca, który złożył wniosek o przyznanie prawa pomocy w postępowaniu, które ma być wszczęte lub jest prowadzone w innym państwie członkowskim, za pośrednictwem sądu okręgowego, może uzyskać także w Rzeczypospolitej Polskiej prawo pomocy na potrzeby tego postępowania w zakresie:

1)zwolnienia od wydatków obejmujących koszty tłumaczenia wniosku o przyznanie prawa pomocy w innym państwie członkowskim oraz niezbędnych dokumentów uzasadniających ten wniosek;

2)ustanowienia adwokata albo radcy prawnego w celu udzielenia przez niego wnioskodawcy pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej na potrzeby postępowania, które ma być wszczęte lub jest prowadzone w innym państwie członkowskim, do dnia otrzymania wniosku o przyznanie prawa pomocy przez właściwy organ tego państwa członkowskiego.

Zgodnie z art. 27 ustawy Skarb Państwa ponosi koszty ustanowienia adwokata albo radcy prawnego oraz tłumaczenia, o którym mowa w art. 26 pkt 1.

Sąd przyznaje prawo pomocy, jeżeli wnioskodawca wykaże, że nie jest w stanie ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny kosztów, o których mowa w art. 26. ( art. 29 ustawy )

Zgodnie z art. 30 ustawy adwokat lub radca prawny ustanowiony dla osoby korzystającej z prawa pomocy, o którym mowa w art. 26, działa do chwili, w której zostanie poinformowany przez sąd o otrzymaniu wniosku o przyznanie prawa pomocy w innym państwie członkowskim przez właściwy organ tego państwa.

Zgodnie § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 6.12.2005 r. w sprawie określenia wzoru i sposobu udostępniania urzędowego formularza wniosku o przyznanie prawa pomocy oraz określenia wzoru urzędowego formularza przekazania wniosku o przyznanie prawa pomocy, wzór urzędowego formularza wniosku o przyznanie prawa pomocy określa załącznik do decyzji Komisji nr 2004/844/WE z dnia 9 listopada 2004 r. ustanawiającej wzór formularza wniosku o pomoc prawną zgodnie z dyrektywą Rady 2003/8/WE w celu usprawnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sporach transgranicznych poprzez ustanowienie minimum wspólnych zasad odnoszących się do pomocy prawnej w sporach o tym charakterze (Dz. Urz. UE L 365 z 10.12.2004, str. 27).

W myśl § 3 ust 1 cyt rozporządzenia urzędowe formularze wniosku o przyznanie prawa pomocy, także w innych językach urzędowych Unii Europejskiej, udostępnia się nieodpłatnie w budynkach sądów rejonowych i ich wydziałów zamiejscowych oraz w budynkach sądów okręgowych, ich ośrodków zamiejscowych i wydziałów zamiejscowych, łącznie z informacją o języku lub językach, w jakich można złożyć wniosek w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Zgodnie z § 3 ust. 2 Ministerstwo Sprawiedliwości nieodpłatnie udostępnia wzory urzędowych formularzy za pośrednictwem internetu, na stronach oznaczonych www.ms.gov.pl, łącznie z informacją, o której mowa w ust. 1.

Z powyższego wynika, że postępowanie to może toczyć się niejako dwutorowo. Zasadniczy wątek dotyczy złożenia wniosku o prawo pomocy w postępowaniu, które ma być wszczęte w innym państwie członkowskim. Drugi wątek, uboczny, dotyczy złożenia wniosku udzielenie w Rzeczypospolitej Polskiej prawa pomocy zakresie zwolnienia od wydatków obejmujących koszty tłumaczenia oraz ustanowienia pomocy adwokata lub radcy prawnego na potrzeby postępowania zasadniczego. Ten ostatni wniosek może być złożony w sytuacji gdy wnioskodawca złożył zasadniczy wniosek o prawo pomocy.

Jeśli wnioskodawca złoży oba wnioski to każdy z nich musi być rozpoznany. Oba rozstrzygnięcia podlegają zaskarżeniu. Logika nakazuje rozpoznanie drugiego z nich w pierwszej kolejności, skoro jego uwzględnienie spowoduje, że w dalszych czynnościach wnioskodawca będzie korzystał ze zwolnienia od wydatków i ewentualnie będzie wspierany przez profesjonalnego pełnomocnika.

Postanowienie SA w Poznaniu z dnia 22 stycznia 2013 r., I ACz 38/13

Standard: 72565 (pełna treść orzeczenia)