Dochodzenie przez jednostki samorządu terytorialnego, Skarb Państwa oraz inne samorządowe i państwowe osoby prawne roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 417 k.c.

Według uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1998 r., III CZP 12/98, Skarb Państwa odpowiada za szkodę wyrządzoną przedsiębiorstwu państwowemu w wyniku wykonania decyzji organu założycielskiego na podstawie art. 64 u.p.p.; w uchwale tej przyjęto, że chodzi o odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną legalnym pełnieniem funkcji władczych. We wcześniejszej natomiast uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1994 r., III CZP 38/94, za podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przedsiębiorstwu państwowemu wykonaniem decyzji organu założycielskiego uznano art. 471 k.c. w związku z art. 64 u.p.p

Jak widać, stanowiska zajęte w obu uchwałach pomijają art. 417 § 1 k.c. – zarówno w pierwotnie przyjmowanym jego rozumieniu, jak i rozumieniu oraz brzmieniu dostosowanym do art. 77 ust. 1 Konstytucji – jako podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przedsiębiorstwu państwowemu wykonaniem decyzji organu założycielskiego.

Należy zauważyć, że pominięcie art. 417 § 1 k.c. w obecnym brzmieniu jako tej podstawy nie powinno nasuwać zastrzeżeń z punktu widzenia art. 77 ust. 1 Konstytucji, który znajduje się w rozdziale zatytułowanym "Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela". W związku z tym podmiotami gwarantowanych w tym rozdziale praw i wolności konstytucyjnych nie są jednostki samorządu terytorialnego ani Skarb Państwa i inne państwowe osoby prawne (por. wyrok TK z dnia 12 kwietnia 2000 r., K 8/98); jednostek samorządu terytorialnego i przysługujących im praw majątkowych dotyczy art. 165, a Skarbu Państwa i sposobu zarządzania jego majątkiem art. 218 Konstytucji.

Wyrok SN z dnia 24 września 2008 r., II CSK 177/08

Standard: 72527 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Obowiązek odszkodowawczy może być związany z faktem poniesienia szkody w wyniku legalnego wykonywania funkcji władczych przez organy państwowe. Szkoda zostaje w tym wypadku poniesiona na skutek wydania decyzji przez organ państwowy albo na skutek podjęcia innych działań opartych na odpowiedniej podstawie prawnej. Brak takiej podstawy prawnej powoduje, że podjęte działania mają charakter bezprawny i zastosowanie znajdą wtedy art. 417 i nast. k.c., a więc odpowiedzialność odszkodowawcza będzie miała podstawę deliktową. Wydaje się, że odpowiedzialność organu sprawującego nadzór nad przedsiębiorstwem państwowym, a więc Skarbu Państwa, za szkody spowodowane wykonaniem decyzji, należy zaliczyć do tych właśnie wypadków odpowiedzialności, określanej jako odpowiedzialność za szkody legalne lub odpowiedzialność wynikająca z ustawy.

Stosunki między organem sprawującym nadzór a przedsiębiorstwem należy rozstrzygać wyłącznie na gruncie przepisów ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz przepisów wykonawczych do tej ustawy.

Art. 64 ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych stanowi źródło roszczenia odszkodowawczego dla przedsiębiorstwa

W art. 64 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych zostały przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa. Są to: wydanie decyzji przez organ sprawujący nadzór, wykonanie tej decyzji przez przedsiębiorstwo państwowe oraz szkoda powstała w majątku przedsiębiorstwa. Ponieważ analizowany przepis nie reguluje odpowiedzialności organu nadzoru w sposób wyczerpujący, należy sięgnąć do zawartych w kodeksie cywilnym ogólnych przepisów regulujących naprawienie szkody (art. 361-363). Pozwolą one na uzupełnienie przesłanek odpowiedzialności o związek przyczynowy. Zgodnie bowiem z ogólnymi przepisami kodeksu cywilnego, regulującymi kwestie odpowiedzialności odszkodowawczej, pomiędzy szkodą a zdarzeniem ją wywołującym musi istnieć normalny związek przyczynowy (art. 361 k.c.). Spełnienie wskazanych przesłanek rodzi stosunek obligacyjny, którego treścią jest obowiązek naprawienia szkody po stronie Skarbu Państwa oraz roszczenie odszkodowawcze po stronie przedsiębiorstwa państwowego.

Uchwała SN z dnia 14 maja 1998 r., III CZP 12/98

Standard: 72528 (pełna treść orzeczenia)