Niedopełnienie wymogu wpłacenia zryczałtowanej równowartości wydatków i przystąpienie do rozpoznania sprawy

W razie niedopełnienia przez oskarżyciela prywatnego wymogu wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków i przystąpienia do rozpoznania sprawy, sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie ustala rzeczywistą wysokość wydatków Skarbu Państwa oraz orzeka o zasadach ich ponoszenia.

Stosownie do art. 624 § 1 k.p.k., sąd może zwolnić oskarżonego lub oskarżyciela posiłkowego w całości lub w części od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych, jeżeli istnieją podstawy do uznania, że ich uiszczenie byłoby dla nich zbyt uciążliwe ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów, jak również wtedy, gdy przemawiają za tym względy słuszności. Przepis ten, zgodnie z art. 624 § 2 k.p.k., stosuje się odpowiednio do oskarżyciela prywatnego w razie rozpoznania sprawy bez zachowania wymagań określonych w art. 621 § 1 k.p.k. Oznacza to, że w sytuacji, w której oskarżyciel prywatny powinien ponieść koszty procesu (art. 632 pkt 1 k.p.k.), a rozpoznano sprawę bez uiszczenia zryczałtowanej równowartości wydatków, sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie może go zwolnić od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych. Natomiast art. 628 pkt 2 k.p.k. wyraźnie przewiduje, że od skazanego w sprawach z oskarżenia prywatnego sąd zasądza na rzecz Skarbu Państwa wydatki ustalone na podstawie art. 618 k.p.k., od których uiszczenia oskarżyciel został zwolniony lub w razie rozpoznania sprawy bez ich uiszczenia. Ponadto art. 628 pkt 2 k.p.k. stosuje się w razie warunkowego umorzenia postępowania, jak również umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. (art. 629 k.p.k.). Ustawodawca uregulował więc końcowe rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie kosztów sądowych w razie, gdy procedowano pomimo niedostosowania się oskarżyciela prywatnego do wymogu złożenia dowodu wpłacenia zryczałtowanej równowartości wydatków, który to brak umknął uwadze sądu, co skutkowało niewezwaniem do jego usunięcia albo wezwaniem, ale niewyciągnięciem konsekwencji jego nieuzupełnienia, stosownie do treści art. 120 k.p.k. W omawianych tu sytuacjach art. 628 pkt 2 in fine k.p.k. przewiduje powrót do zasady wyrażonej w art. 619 § 1 k.p.k.

Nie ma natomiast odpowiedniej regulacji, gdy postępowanie toczyło się bez uiszczenia zryczałtowanej równowartości wydatków, a oskarżony został uniewinniony lub umorzono postępowanie. W takiej sytuacji oskarżyciel prywatny powinien ponieść koszty procesu (art. 632 pkt 1 k.p.k.). Wyjątkiem jest sytuacja, gdy umorzono postępowanie na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k., gdyż wówczas koszty procesu ponosi oskarżony. Wobec tego stosuje się odpowiednio art. 628 pkt 2 in fine k.p.k., co oznacza, że od oskarżonego sąd zasądza na rzecz Skarbu Państwa wydatki ustalone na podstawie art. 618 k.p.k. (art. 629 in fine k.p.k.). Poza tym przypadkiem, występuje luka prawna. Ma ona jednak charakter techniczny (przeoczenie ustawodawcy), a nie charakter aksjologiczny (zamierzony brak regulacji). Za takim wnioskiem przemawia fakt, że w wypadku innych rozstrzygnięć kończących postępowanie, gdy jego koszty ponosi oskarżony (skazanie, warunkowe umorzenie postępowania lub umorzenie postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k.), omawiana tu kwestia została wprost unormowana. Wobec tego uprawnione jest zastosowanie per analogiam art. 628 pkt 2 in fine k.p.k. i zasądzenie od oskarżyciela prywatnego na rzecz Skarbu Państwa wydatków ustalonych na podstawie art. 618 k.p.k. albo zwolnienie go od kosztów sądowych (art. 624 § 2 k.p.k.).

W piśmiennictwie również wskazuje się, że nieuiszczenie przez oskarżyciela prywatnego zryczałtowanej równowartości wydatków (bez wezwania w trybie art. 120 § 1 k.p.k.), nie uzasadnia ani odmowy wszczęcia postępowania, ani też jego umorzenia w wypadku, gdyby brak ten ujawnił się w późniejszym etapie postępowania – arg. ex art. 624 § 2 k.p.k. i art. 628 pkt 2 in fine k.p.k. (zob. np. J. Bratoszewski [w:] R.A. Stefański [red.], S. Zabłocki [red.], Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Tom III, Warszawa 2004, s. 923) oraz że ten brak nie stanowi negatywnej przesłanki postępowania (zob. K. Nowicki [w:] J. Skorupka [red.], Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2018, s. 1859). Podkreślić jednak trzeba, że nie jest możliwe uruchomienie procedury uzupełnienia braków z art. 120 k.p.k. w razie stwierdzenia dopiero w trakcie prowadzonego postępowania, iż oskarżyciel prywatny nie dopełnił wymogu z art. 621 § 1 k.p.k. Przejście procesu do kolejnego etapu rozpoznawania sprawy powoduje, że czynność taka nie może zostać skutecznie dokonana. 

Wyrok SN z dnia 20 grudnia 2017 r., III KK 203/17

Standard: 71824 (pełna treść orzeczenia)