Niedopuszczalność rozpoznania odwołania w sprawie o ubezwłasnowolnienie na posiedzeniu niejawnym (art. 374 i 555 k.p.c.)

Nie można zaakceptować stanowiska Sądu Apelacyjnego, który odwołał się do treści art. 374 k.p.c., uzasadniając rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym tym, że żaden z uczestników nie złożył wniosku o przeprowadzenie rozprawy. Norma art. 13 § 2 k.p.c. jednoznacznie wskazuje na to, że przepisy ‎o procesie w postępowaniu nieprocesowym stosuje się odpowiednio, a zatem ‎z uwzględnieniem charakteru i specyfiki konkretnego postępowania prowadzonego w trybie nieprocesowym. Należy pamiętać, że postępowanie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia – w tym postępowanie o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia – w istocie zmierza do oceny przesłanek głęboko ingerujących w sferę prawną osoby objętej wnioskiem. Orzeczenie ubezwłasnowolnienia istotnie ogranicza możliwość udziału w obrocie cywilnoprawnym, a także dotyka szeregu innych praw w istotnych dla jednostki sferach życia, w tym praw pacjenta, praw wyborczych, a niekiedy także wolności podejmowania aktywności zawodowej. Uwzględnienie specyfiki tego postępowania bezwzględnie wymaga zatem zachowania odpowiednich standardów w zakresie ochrony praw uczestnika.

Rozpoznanie na rozprawie sprawy ‎o ubezwłasnowolnienie jest konieczne w rozumieniu art. 374 k.p.c. Prawo do sądu w aspekcie prawa do rzetelnie ukształtowanego postępowania wymaga, aby sędziowie podejmujący decyzje w sprawach o tak poważnych konsekwencjach dla życia prywatnego jednostki jak przywrócenie zdolności do czynności prawnych, ‎w postępowaniu odwoławczym mieli zapewnioną przynajmniej potencjalną możliwość bezpośredniego kontaktu z taką osobą na rozprawie apelacyjnej, o ile stan zdrowia danej osoby to umożliwia (zob. także orzeczenia ETPC z 3 listopada 2011 r. w sprawie 5193/09, X, Y przeciwko Chorwacji; z 22 listopada 2012 r. ‎w sprawie 23419/07, Sýkora przeciwko Republice Czeskiej; z 22 stycznia 2013 r. ‎w sprawie nr 33117/02, Lashin przeciwko Rosji; z 27 marca 2008 r. w sprawie 44009/05, Shtukatorov przeciwko Rosji).

Z zastrzeżeniem art. 514 § 2 k.p.c. niedopuszczalne jest zatem merytoryczne orzekanie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia na posiedzeniu niejawnym, które jest w istocie posiedzeniem o charakterze pisemnym, gabinetowym. Standard ten należy odnieść także do postępowania apelacyjnego, za czym przemawia nie tylko charakter apelacji w polskim postępowaniu cywilnym, ale także wzmocnione znaczenie zasady jawności i bezpośredniości ze względu na doniosłość i daleko idące skutki merytorycznego orzeczenia w przedmiocie ubezwłasnowolnienia.

Postanowienie SN z dnia 30 czerwca 2022 r., II CSKP 1377/22

Standard: 71556 (pełna treść orzeczenia)