Zarzut przedawnienia po powstaniu tytułu wykonawczego (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.)

Po powstaniu tytułu wykonawczego właściwym postępowaniem dla podniesienia zarzutu przedawnienia jest powództwo opozycyjne z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. (por. orzeczenie SN z dnia 30 października 1958 r. I CR 880/58, postanowienia SN z dnia 27 lutego 1969 r., II CZ 37/69 i z dnia 18 marca 1971 r. I CZ 110/70).

Dłużnik, dla udaremnienia egzekucji stwierdzonego prawomocnym wyrokiem, ale przedawnionego w myśl art. 125 k.c. roszczenia, powinien wytoczyć powództwo z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., wskazując w pozwie, że uchyla się od spełnienia świadczenia z powodu upływu terminu przedawnienia. Takie oświadczenie dłużnika, spełniające warunki z art. 61 k.c., powoduje, że zobowiązanie, jako naturalne, nie może być egzekwowane.

W postępowaniach poprzedzających postępowanie egzekucyjne (a więc m.in. w postępowaniu klauzulowym) a także w postępowaniu egzekucyjnym toczącym się przed organem egzekucyjnym (sądem, komornikiem), zarzut przedawnienia jest bezskuteczny, nie są to jednak właściwe postępowania, organy bowiem przed którymi toczą się te postępowania, nie mają kompetencji do badania skuteczności materialnej roszczenia.

Jeżeli zarzut przedawnienia został skutecznie podniesiony wcześniej, przed wszczęciem egzekucji, lub w jej toku to oznacza to, że egzekucja w całości, lub w części, dotyczyła zobowiązania naturalnego.

Niedopuszczalność powództwa przeciwegzekucyjnego po wykonaniu tytułu wykonawczego nie zamyka powodowi możliwości dochodzenia jego uprawnień w innym postępowaniu (por. wyrok SN z dnia 20 stycznia 1978 r. III CRN 310/77). W wyroku z dnia 12 lutego 2015 r., IV CSK 272/14, Sąd Najwyższy uwzględniwszy, że dłużnik po wezwaniu do zapłaty odmówił spełnienia prawomocnie zasądzonego, ale przedawnionego świadczenia (art. 125 k.c.) i nie wytoczył powództwa opozycyjnego, zauważył, że skuteczność podniesienia zarzutu przedawnienia nie jest uzależniona od zgłoszenia go w postępowaniu toczącym się na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. i wyraził pogląd, że tym innym postępowaniem może być postępowanie o zwrot niesłusznie ściągniętego świadczenia. Wskazał, że w takim postępowaniu sąd bada fakt wystąpienia zdarzenia, którego skutkiem jest niemożność spełnienia świadczenia z uwagi na jego naturalność.

Jeżeli wierzyciel dysponuje tytułem wykonawczym, a dłużnik nie wniósł skutecznego powództwa opozycyjnego to, co do zasady, wierzyciel jest uprawniony do wszczęcia i prowadzenia egzekucji świadczenia wynikającego z tego tytułu również wówczas, gdy stwierdzone tym tytułem świadczenie jest przedawnione. Wszczęcie jednak i/lub kontynuowanie egzekucji przez wierzyciela po dojściu do niego oświadczenia dłużnika, że korzysta z zarzutu przedawnienia, może - mimo że tytuł wykonawczy nie został podważony wspomnianym powództwem - uzasadniać odpowiedzialność odszkodowawczą wierzyciela, ponieważ od wskazanej chwili egzekucja dotyczyć będzie już zobowiązania naturalnego, niekorzystającego z przymusu państwowego, a uzyskane w ten sposób świadczenie naruszać będzie wspomniane na wstępie podmiotowe prawo dłużnika, powodując uszczerbek w jego majątku (por. uz. uchwały SN z dnia 7 października 2009 r., III CZP 68/09

Postanowienie SN z dnia 18 stycznia 2019 r., III CZP 63/18

Standard: 71096 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy