Unieważnienie prawomocnego orzeczenia na wniosek Prokuratora Generalnego (art. 96 u.SN)

Wniosku przewidziany w art. 64 u.S.N. jest on nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia; środkiem ustanowionym poza kodeksem postępowania cywilnego, ale mającym w jego przepisach organiczne zakorzenienie, skierowanym przeciwko prawomocnemu orzeczeniu, zmierzającym do jego eliminacji z porządku prawnego, adresowanym do Sądu Najwyższego i ulokowanym – z motywów publicznoprawnych – wyłącznie w gestii Prokuratora Generalnego oraz poddanym jego dyskrecjonalnym decyzjom.

Choć ustawodawca posłużył się formą „unieważnienie orzeczenia” i taką formę powinny przybierać orzeczenia Sądu Najwyższego uwzględniające wniosek, to jednak w istocie – z punktu widzenia systematyki kodeksu postępowania cywilnego – orzeczenia te oznaczają uchylenie (skasowanie) zaskarżonego orzeczenia wydanego w granicach nieważności postępowania (art. 379 pkt 1, art. 1099 i 1113 k.p.c.), bez potrzeby jednak odrzucania pozwu (wniosku)

Zgodnie z art. 64 u.S.N., Sąd Najwyższy unieważnia prawomocne orzeczenie wydane w sprawie, która w chwili orzekania ze względu na osobę nie podlegała orzecznictwu sądów polskich lub w której w chwili orzekania droga sądowa była niedopuszczalna, jeżeli orzeczenie to nie może być wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o postępowaniach sądowych. Sąd Najwyższy orzeka na wniosek Prokuratora Generalnego, który nie jest ograniczony jakimkolwiek terminem, może zatem zgłosić ten wniosek w każdym czasie, niezależnie od tego, jaka jest treść orzeczenia. Składając wniosek, Prokurator Generalny reprezentuje interes publiczny, oderwany od interesu stron oraz niezależny od ich postawy – aktywności albo zaniechań; chodzi o ochronę porządku prawnego, a w niektórych wypadkach o usunięcie skutków naruszenia norm prawa międzynarodowego. Należy podkreślić, że uprawnienie Prokuratora Generalnego ma charakter dyskrecjonalny, co wzmacnia tezę, że jest on eksponentem interesu publicznego, a sama instytucja unieważnienia orzeczenia stanowi – jak podniesiono w piśmiennictwie – gwarancję prawa publicznego.

Postanowienie SN z dnia 20 maja 2011 r., III CO 5/11

Standard: 70682 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 36[1] u.s.p. dozwala na unieważnienie prawomocnego orzeczenia, gdy nie istniała droga sądowa (jurysdykcja krajowa) w chwili orzekania, a więc wówczas, gdy niemożność rozpoznania sprawy była oczywista. Istnienie wątpliwości w tej mierze nie wystarcza do uwzględnienia wniosku o unieważnienie, nie ma bowiem pewności co do tego, jaki będzie miarodajny, zweryfikowany dowodowo, stan sprawy. Treść omawianego przepisu nie pozwala na uchylenie orzeczenia sądowego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania; możliwe jest albo unieważnienie orzeczenia, albo oddalenie wniosku o unieważnienie. 

Celem unormowania zamieszczonego w art. 36[1] u.s.p. nie jest weryfikacja rozbieżności i wątpliwości co do istnienia bądź nieistnienia drogi sądowej (jurysdykcji krajowej) w konkretnej sprawie. Wszelkie wątpliwości muszą być usunięte przed złożeniem wniosku. Skoro więc nieistnienie jurysdykcji krajowej w sprawie nie zostało wykazane w sposób nie budzący wątpliwości, należało oddalić wniosek o unieważnienie orzeczenia.

Postanowienie SN z dnia 12 września 2001 r., V CN 2/01

Standard: 70687 (pełna treść orzeczenia)