Przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody deliktowej z upływem lat dziesięciu (art. 442[1] § 1 zd. 2 k.c.)

W wyroku z 1 września 2006 r., SK 14/05 Trybunał Konstytucyjny uznał art. 442 § 1 zd. 2 k.c. za niezgodny z art. 2 i art. 77 ust. 1 Konstytucji, przez to, że pozbawia pokrzywdzonego dochodzenia odszkodowania za szkodę na osobie, która ujawniła się po upływie lat dziesięciu od wystąpienia zdarzenia wyrządzającego szkodę. Po wydaniu tego orzeczenia ustawodawca zdecydował się na uchylenie art. 442 k.c. w całości, a w jego miejsce wprowadził art. 442[1] k.c., w którym przyjęto zasadniczo zbliżone rozwiązania, co w przepisie uchylonym. Z nowego art. 442[1] § 3 wynika jednak wyraźnie, że dziesięcioletni termin przedawnienia liczony a tempore facti nie ma zastosowania do szkody na osobie. A contrario oznacza to, że w stosunku do innych szkód niż szkody na osobie ustawodawca zaaprobował dotychczasową regułę, zgodnie z którą roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się z upływem dziesięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę, niezależnie od tego, czy w tym czasie roszczenie powstało i czy stało się wymagalne.

Znaczenie dyscyplinujące dla wierzyciela ma wyłącznie zastrzeżony w art. 442 § 1 (a obecnie 442[1] § 1 k.c.) trzyletni termin biegnący a tempore scientiae. Rola terminu dziesięcioletniego jest inna. Nie zmierza on do dyscyplinowania wierzyciela, ale jest nakierowany na „ograniczenie możliwości skutecznego dochodzenia tego roszczenia w imię wszystkich zasad, które przyświecają idei instytucji przedawnienia roszczeń majątkowych”. Termin ten chroni dłużnika m.in. przed dochodzeniem roszczeń odszkodowawczych po upływie czasu, gdy rzetelne wyjaśnienie okoliczności zdarzenia wywołującego szkodę nie jest już możliwe. Realizuje to podstawowy cel przedawnienia w postaci ochrony stabilności i pewności stosunków społecznych.

Wyrok SN z dnia 22 lutego 2024 r., II CSKP 1575/22

Standard: 80986 (pełna treść orzeczenia)

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (art. 442 § 1 zdanie drugie k.c.), bez względu na to, kiedy szkoda powstała lub się ujawniła.

Celem dziesięcioletniego, sztywnego terminu przedawnienia tego samegoroszczenia, którego dotyczy norma zawarta w zdaniu je poprzedzającym (terminua tempore facti), jest ograniczenie możliwości skutecznego dochodzenia tegoroszczenia w imię wszystkich zasad, które przyświecają idei instytucjiprzedawnienia roszczeń majątkowych. Dzień, w którym nastąpiło zdarzeniewyrządzające szkodę jest — pomijając problematykę czynu ciągłego — pierwszymdniem, w którym sprawca uwikłał się w stosunek prawny czynu niedozwolonego ijest pierwszym dniem, od którego można mówić — w razie zaistnienia pozostałychelementów czynu niedozwolonego — o jego odpowiedzialności za szkodę. Tak zobiektywizowana chwila najlepiej nadaje się do przyjęcia jej za początek bieguprzedawnienia roszczenia o naprawienie szkody, po upływie którego definitywnienie można żądać jej naprawienia.

Trzeba dodać, że w istocie to interes sprawcy(dłużnika), a nie poszkodowanego (wierzyciela), jest chroniony przez przedawnienieroszczeń majątkowych, ale nie tylko dłużnik ma interes w tym, aby jego niepewnośćco do istnienia obowiązku świadczenia była ograniczona w czasie i ustanie tejniepewności dało się określić na podstawie jednoznacznych, obiektywnychmierników. Ograniczenie takie służy przede wszystkim stabilności i pewnościstosunków społecznych, co stanowi podstawowy cel instytucji przedawnienia. Innąkwestią jest, czy dziesięcioletni termin przedawnienia roszczeń o naprawienieszkody wyrządzonej czynem niedozwolonym nie jest zbyt krótki, co możepowodować, że w niektórych sytuacjach, z naruszeniem usprawiedliwionegointeresu poszkodowanego, wyłączona zostaje możliwość zaspokojenia jegoroszczenia.

Uchwała SN z dnia 17 lutego 2006 r., III CZP 84/05

Standard: 70621 (pełna treść orzeczenia)