Subsydiarna odpowiedzialność Skarbu Państwa za wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu

Koszty od Skarbu Państwa przysługują pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu tylko w razie, gdy nie ma podstaw do obciążenia nimi strony przeciwnej.

Skarb Państwa ponosi jedynie subsydiarną odpowiedzialność za wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu. 

Według art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 1184) koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ponosi Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego, jeżeli przepis szczególny tak stanowi. 

Jak wynika z § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie cywilnej, w której kosztami procesu został obciążony przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu, koszty, o których mowa w § 2 tego rozporządzenia, sąd przyznaje od Skarbu Państwa po wykazaniu bezskuteczności ich egzekucji od strony przeciwnej (zob. postanowienie SN z 18 maja 2011 r., III CZ 25/11).

Postanowienie SN z dnia 21 lutego 2023 r., II CSKP 676/22

Standard: 70196 (pełna treść orzeczenia)

Przepisy kodeksu postępowania cywilnego, jak również przepisy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie regulują sytuacji, w której strona reprezentowana przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd przegrała sprawę i nie ma podstaw do zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów pełnomocnika. Powstaje wówczas subsydiarny obowiązek Skarbu Państwa wypłacenia pełnomocnikowi ustanowionemu przez sąd wynagrodzenia za świadczoną pomoc prawną, o czym stanowi art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (jedn. tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) i art. 22[3] ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, ze zm.), a przepisy § 19-21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) i § 15-17 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) regulują wysokość i warunki przyznania przez sąd tego wynagrodzenia.

Świadczenie pomocy prawnej z urzędu jest działaniem dla dobra publicznego, umożliwiającym realizację w postępowaniu cywilnym zasady równości i prawa do sądu. Obowiązek zapewnienia właściwego działania wymiaru sprawiedliwości i zrealizowania tych zasad w postępowaniu sądowym spoczywa na Państwie, a zatem obciążający Skarb Państwa, na podstawie wskazanych przepisów, obowiązek pokrycia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie ma charakter publicznoprawny i nie mieści się w obowiązku zwrotu kosztów procesu w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego (por. m.in. postanowienia Sądu najwyższego z dnia 14 grudnia 2007 r., III CZ 61/07, "Biuletyn SN" 2008, nr 4, s. 12, oraz z dnia 17 listopada 2009 r., III CZ 53/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 79).

Nie ma podstaw do zaliczenia ponoszonych przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu do kosztów sądowych (wydatków), o których mowa w art. 5 ust. 1 w związku z art. 2 u.k.s.c. Koszty sądowe, jeżeli nie zostały poniesione przez stronę, nie są objęte pojęciem kosztów procesu zawartym w art. 98 k.p.c. Ponosi je tymczasowo Skarb Państwa i nie stanowią one bezpośredniego elementu stosunku prawnego między stronami, lecz między podmiotami procesu a Skarbem Państwa. Stanowią w takiej sytuacji przedmiot odrębnego rozstrzygnięcia sądu w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (art. 113 u.k.s.c.), zachowując charakter niezaspokojonej należności przysługującej Skarbowi Państwa (por. m.in. postanowienie SN z dnia 3 grudnia 2010 r., I CZ 115/10).

Kosztów wynagrodzenia pełnomocnika ustanowionego przez sąd nie ponosi natomiast Skarb Państwa, lecz ponosi je tymczasowo sam pełnomocnik. Ostatecznie, jeżeli nie ma podstaw do zaliczenia ich do kosztów procesu i orzeczenia o nich na podstawie art. 98 i nast. k.p.c., ponosi je definitywnie Skarb Państwa, jako podmiot publiczny obowiązany zapewnić równy dostęp do sądu każdemu obywatelowi.

Uchwała SN z dnia 20 maja 2011 r., III CZP 14/11

Standard: 70197 (pełna treść orzeczenia)