Dobra osobiste osób prawnych

Przepis zawarty w art. 43 k.c. ma charakter blankietowy i nie przesądza, jakie dobra osoby prawnej podlegają ochronie Odpowiednie stosowanie przepisów o ochronie dóbr osobistych człowieka do osób prawnych oznacza, że wyłączone jest automatyczne stosowanie przepisów o ochronie tych dóbr z uwagi na różnice wynikające z odmienności strukturalnej i funkcjonalnej osób fizycznych i osób prawnych. 

Dobra osobiste osób prawnych, tak jak dobra osobiste człowieka chronione są skutecznymi erga omnes prawami podmiotowymi, mającymi charakter bezwzględny, z których wynika zakaz innych podmiotów ich naruszana. Ocena istnienia zagrożenia albo naruszenia dobra osobistego – w odniesieniu do osoby fizycznej, co ma również odpowiednie zastosowanie do osób prawnych – nie odbywa się według miary indywidualnej wrażliwości (oceny subiektywnej) zainteresowanego, który czuje się dotknięty zachowaniem innej osoby, ale według kryteriów obiektywnych. Uwzględnia się więc odczucia przeciętnego odbiorcy – osoby rozsądnej i racjonalnie oceniającej, nieobciążonej uprzedzeniami, nieskłonnej do wyrażania ekstremalnych sądów.

Przewidziana w art. 43 k.c. „odpowiedniość” stosowania przepisów o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych do osób prawnych nie wymaga rozważań co do tego, czy istnieje sfera zdolna pomieścić dobra osobiste osób fizycznych i osób prawnych według jednej i tej samej definicji. Przy uwzględnieniu niemożności przypisywania osobie prawnej uczuć, uznano za celowe poszukiwanie definicji dóbr osobistych właściwych tylko osobom prawnym przy uwzględnieniu innej charakterystyki tych dóbr (zob. wyrok SN z 7 marca 2003 r., I CKN 100/01).

Ani zakres ochrony, ani jej przedmiot ‎w przypadkach osób fizycznych i osób prawnych nie są tożsame, co wiąże się ‎z odmiennością konstrukcji obu kategorii bytów prawnych. W konsekwencji nie jest tożsamy ani katalog dóbr osobistych, ani ich funkcje i cele (zob. wyroki SN z 3 października 2019 r., I CSK 294/18, z 16 listopada ‎2017 r., V CSK 81/17, z 26 października 2006 r., I CSK 169/06).

W przypadku osoby prawnej dobra osobiste nie służą ochronie „immanentnych”, przyrodzonych i niepozbywalnych, a zatem pozanormatywnych w swej istocie wartości jak życie, wolność czy godność, lecz mają umożliwiać jej właściwe funkcjonowanie tworu („bytu”) prawnego w zgodzie z zakresem prowadzonej przezeń działalności (zob. wyroki SN z 14 listopada 1986 r., II CR 295/86 i z 27 marca 2013 r., I CSK 518/12).

Dobra osobiste osób prawnych to niemajątkowe wartości, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem działań (zob. wyroki SN z 20 lutego 2020 r., IV CSK 518/18, ‎z 16 listopada 2017 r., V CSK 81/17, z 29 marca 2017 r., I CSK 450/16, z 11 sierpnia 2016 r., I CSK 419/15, z 22 stycznia 2015 r., I CSK 16/14, z 5 kwietnia 2013 r., III CSK 198/12, ‎z dnia 14 maja 2009 r., I CSK 440/08, z 26 października 2006 r., I CSK 169/06 oraz z 7 marca 2003 r., I CKN 100/01). Zwrócono przy tym uwagę na konieczność zastosowania kryterium obiektywnego i oderwanie się od subiektywnych elementów odczuwania charakterystycznych dla definicji dóbr osobistych osób fizycznych (zob. postanowienie SN z 29 czerwca 2021 r., I CSK 10/21 oraz wyroki SN z 3 października 2019 r., I CSK 294/18, z 28 sierpnia 2019 r., IV CSK 370/18, z 14 maja 2009 r., I CSK 440/08, z 24 września 2008 r., II CSK 126/08, z 11 stycznia 2007 r., II CSK 392/06, z 7 marca 2003 r., I CKN 100/01, z 28 maja 1999 r., I CKN 16/98).

Dobra osobiste osoby prawnej nie mogą być łączone jedynie z naruszeniem dóbr osobistych osób fizycznych wchodzących w skład jej organów, ponieważ nie wypełniają one substratu osobowego osoby prawnej (zob. wyroki SN z 29 marca 2017 r., I CSK 450/16, z 11 sierpnia 2016 r., I CSK 419/15, ‎z 28 kwietnia 2016 r., V CSK 486/15, niepubl., z 22 stycznia 2015 r., I CSK 16/14, niepubl. i z 11 stycznia 2007 r., II CSK 392/06).

Za dobro osobiste osób prawnych najczęściej uznaje się dobrą sławę, określaną też mianem dobrego imienia.

Uchwała SN z dnia 3 października 2023 r., III CZP 22/23

Standard: 71887 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Zgodnie z art. 43 k.c. do ochrony dóbr osobistych osób prawnych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych.

Do kręgu dóbr osobistych osoby prawnej wchodzą dobra związane z jej identyfikacją (nazw, firma) oraz dobre imię (sława, autorytet, reputacja) stanowiące odpowiednik czci osoby fizycznej. Dobra osobiste osób prawnych to wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba ta może funkcjonować zgodnie ze swoim zakresem działania. Osoba prawna działa poprzez swoje organy stanowiące element jej konstrukcji, zatem działanie organu - osoby fizycznej traktowane jest jako działanie samej osoby prawnej, jeżeli osoba ta działa w granicach kompetencji danego organu. Oczywistym jest, że osoba pełniąca funkcje piastuna organu nie traci przez to własnej zdolności do czynności prawnych, jeżeli nie działa jako organ.

Wyrok SN z dnia 13 stycznia 2021 r., III CSKP 18/21

Standard: 71104 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy