Decyzje (zaświadczenia) nacjonalizacyjne i komunalizacyjne jako podstawa wpisu

Zarówno decyzja (zbędne jest w tym miejscu odnoszenie się do kwestii czy właściwą formą jest decyzja czy zaświadczenie) w przedmiocie tego, że nieruchomość podpada pod art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej i podlega przejęciu na rzecz Skarbu Państwa, jak i decyzja komunalizacyjna mają charakter deklaratywny i mogą być podstawą zmiany właściciela w dziale II księgi wieczystej. W obu wypadkach jednak zmiana taka, polegająca w pierwszym wypadku na nacjonalizacji, w drugim na uwłaszczeniu, następowała wprost z mocy prawa, co oznaczało jej skuteczność wobec wszystkich niezależnie od treści aktualnego wpisu ujawniającego osobę właściciela, uchylało domniemanie z art. 3 ust. 1 u.k.w.h., mogło być podnoszone w każdej sprawie (por. wyrok SN z dnia 25 marca 1999r., III RN 165/98, postanowienie SN z dnia 10 maja 2002r., IV CKN 1024/00).

Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela pogląd, iż dla orzekania w przedmiocie objęcia danej nieruchomości dyspozycją art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej na podstawie § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej właściwa jest droga postępowania administracyjnego (por. uchwała SN z dnia 17 lutego 2011 r., III CZP 121/10, uchwała SN z dnia 18 maja 2011 r., III CZP 21/11, uchwała (7) NSA z dnia 10 stycznia 2011 r., I OPS 3/10). 

Porządkująco Sąd Najwyższy zauważa, że gdyby z wnioskiem o wpis wystąpił Skarb Państwa, to właściwym tytułem do wpisania na jego rzecz prawa własności byłby dokument wskazany w art. 1 dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz.U. 1946, Nr 39, poz. 233 z późn. zm.). Następcy prawni poprzednich właścicieli nieruchomości, ubiegający się o wpis na swoją rzecz, powinni legitymować się orzeczeniem stwierdzającym, że dana nieruchomość nie podpada (jest wyłączona) spod działania przepisów art. 2 ust. 1 pkt e dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej (§ 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej – Dz. U. 1945, Nr 10, poz. 51 z późn. zm.) zatem, że i tytuł własności przysługiwał tym osobom. Samo wszczęcie postępowania administracyjnego z wniosku strony o wydanie takiego rozstrzygnięcia nie zawiesza skutku rzeczowego art. 2 dekretu następującego ex lege.

W postępowaniu wieczystoksięgowym nie może pominąć okoliczności, że nieruchomość była objęta działaniem dekretu o reformie rolnej, jeżeli wynika ona z treści księgi wieczystej, stanowiła podstawę poprzednich wpisów i wykazania ciągu następstw prawnych. Wykreślenie wpisów oznacza jedynie uchylenie domniemania istnienia wykreślonego prawa (art. 3 ust. 2 u.k.w.h.), a nie braku bądź wadliwości jego podstawy. Dane wynikające z treści księgi wieczystej nie mogą być kwalifikowane jako fakt znany sądowi z urzędu.

 Postanowienie SN z dnia 25 kwietnia 2012 r., II CSK 461/11

Standard: 69813 (pełna treść orzeczenia)