Skarga kasacyjna jako pierwsze pismo procesowe w sprawie w rozumieniu art. 126 § 2 k.p.c.

Skarga kasacyjna, jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, inicjuje nowe postępowanie, w nowej (w znaczeniu procesowym) sprawie. Z tego względu wskazanie w art. 398[4] § 3 in principio k.p.c., że powinna ona czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, należy rozumieć jako odesłanie m.in. do art. 126 § 1 i 2 k.p.c. oraz art. 126[1] k.p.c. 

Skarga kasacyjna jest pierwszym pismem w sprawie nie tylko w znaczeniu czysto formalnym – akta dokumentujące postępowanie w toku instancji trafiają ‎do Sądu Najwyższego wyłącznie na czas trwania postępowania, natomiast ‎tok czynności podejmowanych w postępowaniu ze skargi kasacyjnej odzwierciedlany jest w aktach własnych prowadzonych przez Sąd Najwyższy. ‎Z tego względu niedopuszczalne jest, często spotykane w praktyce, poprzestanie przez stronę skarżącą, w ramach rzekomego zadośćuczynienia wymaganiu wskazania adresów stron, na odesłaniu do akt sprawy głównej, ‎np. przez zamieszczenie w komparycji skargi sformułowania „adresy stron ‎w aktach”.

Akta postępowania ze skargi kasacyjnej, prowadzone w Sądzie Najwyższym, rozpoczynają się bowiem w zasadzie od odpisu orzeczenia sądu drugiej instancji, przekazywanego na podstawie art. 398[7] § 2 zd. 2 k.p.c., a zatem nie figurują w nich żadne adresy. Rzecz nie tylko w tym, że konieczność kierowania do stron korespondencji występuje nie tylko w toku postępowania kasacyjnego, lecz nierzadko także już po zwrocie akt głównych do właściwego sądu powszechnego, kiedy to szczególnie uwidocznia się ratio legis przywołanych wyżej unormowań ‎– lecz w tym, że nie do sądu, w tym Sądu Najwyższego powinna należeć weryfikacja, który adres powinien być (zwłaszcza w sytuacji możliwych zmian adresów) uznany za realizujący wskazówkę strony co do „adresów w aktach”.

Obciążenie podmiotu inicjującego postępowanie ze skargi kasacyjnej obowiązkiem spełnienia określonych wymagań formalnych zawiera w sobie istotną funkcję gwarancyjną. To skarżącego obciąża ryzyko wskazania nieprawidłowego adresu stron lub uczestników postępowania. Ustalanie adresu przez sąd, ‎na podstawie wcześniejszych informacji zawartych w aktach postępowania przed sądami pierwszej i drugiej instancji, sprawia, że to sąd podejmuje działania, których ewentualne niepowodzenie (na przykład w razie przyjęcia nieaktualnego już adresu) może prowadzić do nieważności postępowania. W toku postępowania kasacyjnego niepotrzebne perturbacje i opóźnienia mogą być skutkiem wcześniejszej tolerancji sądu w kwestii niewypełniania przez profesjonalnych pełnomocników wymagań formalnych skargi.

Jest wprawdzie oczywiste, że niektóre z braków formalnych skargi mogłyby zostać usunięte działaniami samego sądu, w pewnych przypadkach na podstawie samej tylko analizy akt głównych, jednak, po pierwsze, takie działanie byłoby sprzeczne z systemowymi założeniami postępowania cywilnego, zgodnie z którymi usuwanie braków formalnych należy do strony wnoszącej pismo procesowe, ‎a nie do sądu. Po drugie natomiast, opisana praktyka pomijałaby, że wymagania formalne mają na celu także zapewnienie określonych gwarancji procesowych adwersarzowi skarżącego; obowiązek usuwania braków przez stronę wnoszącą skargę kasacyjną nie powinien być więc wiązany wyłącznie z celem w postaci usprawnienia wewnętrznej działalności sądu. Określone, progowe wymagania stawiane skardze kasacyjnej, których wypełnienie poprzedza jej ocenę merytoryczną, obciążają więc podmiot wnoszący tę skargę. Ich spełnienie ‎w zasadzie nie może być uznane za istotną barierę dostępu do wymiaru sprawiedliwości, zwłaszcza że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez profesjonalnych pełnomocników (art. 87[1] § ‎1 k.p.c.).

Nie można przyjąć, że na etapie postępowania ze skargi kasacyjnej obowiązek z art. 126 § 2 pkt 1 k.p.c. ulega dezaktualizacji z uwagi na to, że, stosownie do art. 3871 k.p.c., w razie wydania przez sąd drugiej instancji orzeczenia, od którego przysługuje skarga kasacyjna, strony i ich przedstawiciele mają obowiązek, do czasu upływu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, zawiadamiać sąd drugiej instancji o każdej zmianie miejsca zamieszkania (w istocie: adresu). Strona wnosząca skargę nie może bowiem poprzestać na założeniu, ‎że, wobec istnienia wspomnianego obowiązku, strona przeciwna w każdym wypadku dokona stosownego zawiadomienia, a co za tym idzie – że sąd drugiej instancji będzie miał możliwość doręczenia odpisu skargi na aktualny ‎adres tejże strony, ustalony samodzielnie przez sąd na podstawie akt sprawy. Poczynienie takiego założenia byłoby nieuprawnione.

Brak jest także podstaw do przyjęcia, że skoro strony są zobowiązane ‎do zawiadamiania o zmianie miejsca zamieszkania, to strona skarżąca zostaje odciążona od obowiązku wskazania w skardze adresów stron postępowania. Należy uznać, że obowiązki unormowane w art. 126 § 2 pkt 1 k.p.c. i w art. 3871 k.p.c. są względem siebie komplementarne, tzn. strony postępowania zakończonego przed sądem drugiej instancji są obowiązane wskazywać swe nowe (zmienione) miejsca zamieszkania, dzięki czemu możliwe staje się wypełnienie powinności adresowych wynikających z art. 126 § 2 k.p.c. Konieczność informowania Sądu drugiej instancji o zmianie adresu służy więc m.in. usprawnieniu postępowania ‎ze skargi kasacyjnej na jego początkowym etapie, obejmującym doręczenie stronie przeciwnej odpisu skargi kasacyjnej na właściwy adres.

Postanowienie SN z dnia 22 czerwca 2022 r., I CSK 431/22

Standard: 72683 (pełna treść orzeczenia)

Skarga kasacyjna jest pismem procesowym, które wszczyna postępowanie kasacyjne, zatem powinna spełniać wymogi formalne przewidziane dla pierwszego pisma procesowego, o którym mowa w art. 126 i 126[1] k.p.c. 

Oczywiście, można spotkać również poglądy odmienne, jednakże odrębności postępowania kasacyjnego uzasadniają postawienie tezy, że skarga kasacyjna inicjuje odrębne, szczególne i nadzwyczajne postępowanie, wszczynane już po zakończeniu merytorycznego postępowania instancyjnego, a zatem w istocie stanowi pierwsze pismo w sprawie. W takiej sytuacji zaś, powinna spełniać również wymogi formalne wskazane w art. 126 § 2 k.p.c., a więc m.in. oznaczenie miejsca lub siedziby i adresy stron, jak również przedstawicieli ustawowych i pełnomocników stron.

Postanowienie SN z dnia 12 stycznia 2022 r., III CZ 34/22

Standard: 69669 (pełna treść orzeczenia)