Interes prawny w wytoczeniu powództwa o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

Wytoczenie powództwa o ustalenie – opartego na art. 189 k.p.c. – w sytuacji, gdy syndykowi przysługują inne roszczenia, jest niedopuszczalne i powództwo winno zostać oddalone, a powodem tego stanu rzeczy jest brak przesłanki materialnej takiego powództwa w postaci interesu prawnego powoda w dokonaniu żądanego ustalenia. 

Nie ma – co do zasady – uzasadnienia prawnego jednoczesne wytoczenie powództwa o ustalenie, że czynność prawna jest bezskuteczna z mocy samego prawa i np. o zasądzenie równowartości tego, co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego albo do niego nie weszło, a wyrok uwzględniający jednocześnie oba takie powództwa naruszałby art. 189 k.p.c. (zob. wyrok SN z 16 kwietnia 2010 r., IV CSK 424/09). 

Wytoczenie powództwa o uznanie czynności prawnych za bezskuteczne jest niedopuszczalne, jeżeli w konkretnej sytuacji można wytoczyć powództwo o świadczenie (wyrok SN z 16 kwietnia 2010 r., IV CSK 453/09).

Ewentualny spór między stronami co do tego, czy spełnione są przesłanki bezskuteczności ipso iure powinien odbywać się w zainicjowanym przez syndyka procesie o wydanie do masy upadłości przedmiotu, który ubył z majątku upadłego albo do niego nie wszedł.Takie wnioski wynikają z lektury art. 134 PrUp, mającego zastosowanie w związku z odesłaniem przyjętym w art. 131 PrUp.‎

W razie zaś niemożności wydania takiego przedmiotu w naturze syndykowi przysługuje roszczenie o zasądzenie w pieniądzu równowartości rzeczy lub prawa. Takie zasądzenie równowartości zbytego prawa nie jest zaś uwarunkowane np. wcześniejszym uznaniem czynności zbycia za bezskuteczną (tak np. SN w wyroku z 3 października 2007 r., IV CSK 184/07).

Wyrok SN z dnia 18 sierpnia 2022 r., II CSKP 160/22

Standard: 72704 (pełna treść orzeczenia)

W razie, gdy czynność ma być uznana za bezskuteczną na podstawie art. 527 i nast. k.c. w związku z art. 131 p.u.n., musi chodzić o odpowiednie żądanie, zmierzające od uznania czynności za bezskuteczną, a nie do ustalenia, iż jest ona bezskuteczna (art. 189 k.p.c.). Dla dochowania terminów w tej sytuacji nie wystarcza także wystąpienie z wnioskiem do sędziego-komisarza o uznanie jej za bezskuteczną (np. na podstawie art. 130 p.u.n.). W praktyce, wobec potencjalnych wątpliwości co do bezskuteczności poszczególnych czynności upadłego i podstawy tej bezskuteczności, syndyk, chcąc uniknąć ryzyka upływu terminów określonych w art. 534 k.c. oraz art. 132 ust. 3 zd. pierwsze p.u.n., i będąc profesjonalistą, musi uwzględniać celowość korzystania z instytucji żądania ewentualnego w ramach powództwa względnie równoległego składania wniosku do sędziego-komisarza oraz wytaczania powództwa co do tej samej kwestionowanej czynności upadłego.

Wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2017 r., III CSK 134/16

Standard: 72712 (pełna treść orzeczenia)