Konstytutywne orzeczenie sądu w trybie art. 64 k.c.

Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie (art. 64 k.c. oraz art. 1047 k.p.c.). Jeżeli więc oświadczenie to ma stanowić składnik umowy, jaka ma być zawarta pomiędzy stronami, to do zawarcia tej umowy konieczne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez drugą stronę z zachowaniem wymaganej formy. Inaczej jednak ocenia się orzeczenia sądu stwierdzające obowiązek zawarcia umowy przyrzeczonej w umowie przedwstępnej oraz orzeczenia uwzględniające powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy całkowicie zgodnej z żądaniem powoda. W takich wypadkach orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje tę umowę.

Wyrok zastępujący umowę na podstawie art. 64 k.c. ma charakter konstytutywny. Wraz z nastąpieniem jego konstytutywnego skutku wygasa zobowiązanie pozwanego do złożenia oznaczonego oświadczenia woli (zawarcia umowy) oraz wygasa odpowiadające temu obowiązkowi roszczenie powoda. W przypadku, gdy wyrok wywołuje skutek równoznaczny z zawarciem umowy mającej przenieść z pozwanego na powoda własność nieruchomości (udziału), to z chwilą jego uprawomocnienia się powód, jednocześnie z wygaśnięciem przysługującego mu roszczenia przeciwko dłużnikowi, nabywa własność nieruchomości lub udział w niej. W tym więc przypadku wyrok stanowi zarazem dowód nabycia własności nieruchomości (udziału). Do przeniesienia własności nieruchomości nie jest konieczny wpis do księgi wieczystej, który ma charakter deklaratoryjny (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967 r. - zasada prawna, III CZP 32/66, OSNCP 1968, Nr 12, poz. 199 a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2013 r., IV CSK 687/13, nie publ.).

Wyrok SN z dnia 29 września 2017 r., V CSK 2/17

Standard: 10865 (pełna treść orzeczenia)

Zgłaszając żądanie zobowiązania pozwanego do złożenia oświadczenia woli, powód zmierza do uzyskania rozstrzygnięcia potwierdzającego, że na pozwanym jako jego dłużniku spoczywa obowiązek określonego czynnego zachowania się, nie w formie spełnienia na rzecz powoda-wierzyciela świadczenia w postaci wydania mu pieniędzy bądź rzeczy (dare), lecz w postaci dopełnienia innej czynności (facere). Jest to zatem powództwo o świadczenie w tej szczególnej postaci, jaką jest złożenie oświadczenia woli (tak np. Sąd Najwyższy w wyroku z 14 listopada 1997 r., II CKN 385/97, LEX nr 50529 i w postanowieniu z 18 lipca 1997 r., II CZ 73/97, OSP 1999, nr 2, poz. 28, a także w orzeczeniach przytoczonych w jego uzasadnieniu). Ochrona sądowa udzielana powodowi powołującemu się zasadnie na to, że pozwany powinien złożyć wobec niego określone oświadczenie woli, sprowadza się do wydania orzeczenia stwierdzającego ten obowiązek.

Przez roszczenie, na którym powód opiera zgłoszone żądanie, rozumie się wynikającą z prawa podmiotowego bezwzględnego albo względnego możliwość domagania się od oznaczonej osoby określonego zachowania się, a mianowicie działania lub zaniechania. Podmiot zobowiązany do tego zachowania się musi być z góry oznaczony, tak samo jak oczekiwane od niego zachowanie.

Przepis art. 64 k.c. określa wyłącznie skutki materialnoprawne stwierdzenia orzeczeniem sądowym obowiązku złożenia oświadczenia woli, ale nie jest samoistną podstawą dla kreowania po stronie pozwanego obowiązku złożenia takiego oświadczenia woli (por. wyrok Sądu Najwyższego z 29 stycznia 1999 r., I CKU 86/98, LEX nr 405604). O tym, od kogo i w jakich okolicznościach powód może skutecznie dochodzić w postępowaniu cywilnym, aby złożył oświadczenie woli rozstrzygają inne normy prawa materialnego. Procesowym odpowiednikiem art. 64 k.c. jest natomiast art. 1047 k.p.c.

Poza przypadkami wyraźnie wskazanymi w ustawie (np. art. 357 [1] § 1 k.c., art. 632 § 2 k.c.) sąd nie może wkraczać w stosunek umowny, samodzielnie ukształtowany przez strony, w ten sposób, że uzupełni jego elementy, co do których strony nie złożyły zgodnych oświadczeń woli albo zmodyfikuje te elementy, które zostały objęte ustaleniami, lecz następnie są kwestionowane przez którąś ze stron. Sądy nie mają w szczególności kompetencji do kreowania, czy korygowania oświadczeń woli stron złożonych z zamysłem zawarcia przez nie w przyszłości określonych stosunków prawnych.

Wyrok SN z dnia 8 września 2017 r., II CSK 877/16

Standard: 10866 (pełna treść orzeczenia)