Skutki zatajenia informacji przez ubezpieczonego (art. 815 § 3 k.c.)

W art. 815 § 3 k.c. chodzi również o skutki, które powstają, gdy zatajone okoliczności mają wpływ na zwiększenie prawdopodobieństwa wypadku objętego umową ubezpieczenia.

W art. 815 § 3 k.c. jest mowa o związku przyczynowym pomiędzy zatajeniem informacji przez ubezpieczającego a zaistnieniem zdarzenia objętego ochroną ubezpieczeniową.

O ile można, co do zasady, bronić poglądu, że nie zachodzi związek przyczynowy pomiędzy faktem, że ubezpieczający lub ubezpieczony doznał szkód w poprzednim okresie ubezpieczenia a faktem, że w aktualnym okresie ubezpieczenia ponownie doznał szkody, to informacja o tzw. szkodowości nie jest obojętna dla ubezpieczycieli – z uwagi na ocenę poziomu ryzyka i kalkulację składki, a może mieć nawet wpływ na decyzję o zawarciu umowy ubezpieczenia. Niemniej należy przyjąć, że w powyższym przepisie chodzi również o skutki, które powstają, gdy zatajone okoliczności mają wpływ na zwiększenie prawdopodobieństwa wypadku objętego umową ubezpieczenia.

Wyrok SN z dnia 29 marca 2023 r., II CSKP 860/22

Standard: 71150 (pełna treść orzeczenia)

Drugie zdanie art. 815 § 3 k.c. kreuje wzruszalne domniemanie prawne (art. 234 k.p.c.), zakładające, że "w razie wątpliwości" istnieje związek przyczynowy między okolicznościami zatajonymi przez ubezpieczonego (ubezpieczającego) a wypadkiem ubezpieczeniowym. Domniemanie to skutkuje odmiennym rozkładem ciężaru dowodu w razie, gdy ubezpieczający z winy umyślnej nie poda okoliczności, które były przyczyną wypadku ubezpieczeniowego. W takiej sytuacji ciężar dowodu co do przyczyn tego wypadku, a ściśle co do tego, że zatajone (niepodane do wiadomości ubezpieczyciela) okoliczności nie stanowiły jego przyczyny, spoczywa na ubezpieczonym lub innym uprawnionym z umowy ubezpieczenia.

Naruszenie obowiązku informacyjnego, o którym mowa w art. 815 § 3 k.c. może nastąpić także z winy nieumyślnej. Zgodnie bowiem z art. 815 § 3 zd. 1 k.c. ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za skutki okoliczności, które z naruszeniem art. 815 § 1-2[1] k.c. nie zostały podane do jego wiadomości. Wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela jest więc aktualne zarówno wówczas, gdy ubezpieczony (ubezpieczający) nie podał do wiadomości ubezpieczyciela tych okoliczności umyślnie, jak i nieumyślnie.

Jeżeli naruszenie obowiązku informacyjnego nastąpiło z winy umyślnej – ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za skutki niepodanych do jego wiadomości okoliczności, a dodatkowo przyjmuje się domniemanie prawne, że wypadek przewidziany umową i jego następstwa są skutkiem tych okoliczności (art. 815 § 3 zd. 2 k.c.). Oznacza to, że ciężar dowodu wykazania, że wypadek ubezpieczeniowy nie jest następstwem zatajonych okoliczności spoczywa na osobie dochodzącej roszczeń od ubezpieczyciela. Natomiast w razie, gdy naruszenie obowiązku informacyjnego było nieumyślne, domniemanie to nie ma zastosowania a ciężar dowodu kształtuje ogólna zasada wyrażona w art. 6 k.c. Zatem w takiej sytuacji to ubezpieczyciel powinien dowieść, że wypadek ubezpieczeniowy był następstwem okoliczności niepodanych nieumyślnie do jego wiadomości. Jeżeli przeprowadzi skutecznie taki dowód będzie zwolniony z odpowiedzialności na podstawie art. 815 § 3 zd. 1 k.c.

Jeżeli K. K. złożył umyślnie niezgodne z prawdą oświadczenie o stanie swojego zdrowia, to – w razie wątpliwości, czy zatajony w ten sposób stan zdrowia był przyczyną jego zgonu – ciężar dowodu zgodnie z art. 815 § 3 zd. 2 k.c. spoczywa na podmiocie kierującym roszczenie wobec zakładu ubezpieczeń. Zatem to powódka powinna wykazać, że zdiagnozowane u K. K. schorzenia, o których wiedział w chwili zawierania umowy ubezpieczenia, nie były przyczyną jego zgonu. W razie gdy pozwany udowodni, że było inaczej albo nie uda się ustalić, jaka była przyczyna zgonu ubezpieczonego (non liquet), ubezpieczyciel nie będzie ponosił odpowiedzialności (art. 815 § 3 zd. 1 k.c.).

Wyrok SN z dnia 23 listopada 2022 r., II CSKP 963/22

Standard: 68758 (pełna treść orzeczenia)