Odpowiedzialność na podstawie art. 417[1] § 2 k.c. w zakresie, w którym mimo zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia, nie dojdzie do naprawienia doznanej przez stronę szkody

W zakresie, w którym mimo zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia względnie przywrócenia stanu poprzedniego, nie dojdzie do naprawienia doznanej przez stronę szkody, możliwe jest dochodzenie naprawienia szkody od Skarbu Państwa na podstawie art. 417[1] § 2 k.c. w zw. z art. 415 k.p.c. (lub art. 338 § 2 k.p.c.)

W orzecznictwie przyjmowano (por. m.in. uchwały SN: z dnia 11 lipca 2012 r., III CZP 1/12, z dnia 24 marca 1967 r., III PZP 42/46, z dnia 15 lipca 1974 r., KwPr 2/74 oraz wyroki: z dnia 25 września 1965 r., I PR 372/65, z dnia 24 września 1966 r., II PR 419/66), że przepisy procesowe dotyczące wniosków restytucyjnych (art. 338 § 1 k.p.c., art. 415 k.p.c. oraz art. 415 w zw. z art. 398[15] lub art. 398[19] k.p.c.) oparte są na konstrukcji odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, w tym na przepisach dotyczących spełnienia świadczeń nienależnych (art. 405 w zw. z art. 410 § 2 k.c.). 

Według innego stanowiska, przepisy dotyczące zasad orzekania o wnioskach restytucyjnych stanowią samodzielną, oderwaną od przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, podstawę materialnoprawną uzasadniającą nie tylko zwrot spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia na podstawie orzeczenia sądu, następnie uchylonego, ale szerszej, obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego. Także jednak przy takiej wykładni przepisów procesowych dotyczących wniosków restytucyjnych ich funkcją, zbieżną z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu, jest zniwelowanie uszczerbku majątkowego (szkody) doznanego przez stronę wskutek spełnienia lub wyegzekwowania świadczenia na podstawie orzeczenia, które później zostało uchylone w następstwie rozpoznania środka zaskarżenia. 

Funkcją uboczną, ale nie mniej istotną tych przepisów, jest także ochrona przed odpowiedzialnością odszkodowawczą Skarbu Państwa za skutki wykonanych lub wyegzekwowanych orzeczeń sądowych prawomocnych lub którym nadano rygor natychmiastowej wykonalności. 

Zwrot świadczeń spełnionych lub wyegzekwowanych, czy szerzej przywrócenie stanu poprzedniego istniejącego przed wydaniem orzeczenia później uchylonego, odpowiednio niweluje doznaną na skutek tego przez stronę szkodę. 

Okoliczność, że pozwany złożył spóźniony wniosek restytucyjny w postępowaniu sądowym nie zmieniała tego, że świadczenia otrzymane przez powoda w następstwie orzeczeń Sądów pierwszej i drugiej instancji, były świadczeniami nienależnymi według art. 410 § 2 k.c., które powód (jako bezpodstawnie wzbogacony) był zobowiązany zwrócić stronie pozwanej (zubożonemu). Niemożność orzekania o zwrocie tych świadczeń w postępowaniu sądowych, w którym zapadły orzeczenia rozstrzygające spór między stronami co do meritum, ze względu na spóźnione złożenie wniosku restytucyjnego, czy ze względu na objęcie nim szerszego zakresu świadczeń niż mógł być objęty tym wnioskiem, nie jest przeszkodą do dochodzenia od powoda przez stronę pozwaną zwrotu spełnionych świadczeń w oddzielnym postępowaniu sądowym. 

Wyrok SN z dnia 13 czerwca 2013 r., V CSK 328/12

Standard: 68204 (pełna treść orzeczenia)