Pojęcia Polaka i Niemca na gruncie reformy rolnej

Z przepisów rozporządzenia Krajowej Rady Ministrów z dnia 1 sierpnia 1944 r. o utracie obywatelstwa przez Niemców (Dz.U. część III, Nr 2, poz. 7) wynika, że osobą narodowości niemieckiej (Niemcem) jest ten, kto dawał oczywisty wyraz swej przynależności do narodu niemieckiego w szczególności przez należenie do organizacji niemieckiej lub przez używanie w domu i rodzinie, w życiu codziennym języka niemieckiego lub przez przestrzeganie zwyczajów niemieckich lub przez wychowanie potomstwa w duchu niemieckim lub przez złożenie stosownego oświadczenia wobec władz i instytucji polskich lub wreszcie przez inne czyny wyraźnie na przynależność tę wskazujące.

Na zasadzie więc odwrotności, za osobę narodowości polskiej (Polaka) można uznać tego, kto dawał oczywisty wyraz swej przynależności do narodu polskiego, w szczególności przez należenie do organizacji polskiej lub przez używanie w domu i rodzinie, w życiu codziennym języka polskiego lub przez przestrzeganie zwyczajów polskich lub przez wychowanie potomstwa w duchu polskim lub przez złożenie stosownego oświadczenia wobec władz i instytucji niemieckich lub wreszcie przez inne czyny wyraźnie na przynależność tę wskazujące.

Przepisy dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, jak też przepisy wykonawcze do tego aktu prawnego, nie przewidywały żadnego szczególnego trybu udowadniania narodowości polskiej.

Równolegle z przepisami dekretu obowiązywała, od dnia 10 maja 1946 r., ustawa z dnia 28 kwietnia 1946 r. - o obywatelstwie Państwa polskiego osób narodowości polskiej zamieszkałej na obszarze Ziem Odzyskanych (Dz.U. Nr 15, poz. 106). Tryb udowadniania narodowości polskiej przewidziany w tej ustawie niewątpliwie mógł być wykorzystany przy badaniu przejścia własności na podstawie przepisów dekretu PKWN.

Zgodnie z art. 2 ust. lit b) dekretu, na własność Skarbu Państwa przechodził wszelki majątek obywateli Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska z wyjątkiem osób narodowości polskiej lub innej przez Niemców prześladowanej. Z przepisu wynika zatem, że na własność Skarbu Państwa nie przechodził majątek obywatela Rzeszy Niemieckiej narodowości polskiej. Wydane na podstawie ust. 3 tego artykułu rozporządzenie wykonawcze Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 maja 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrami: Obrony Narodowej, Administracji Publicznej, Bezpieczeństwa Publicznego, Skarbu, Oświaty, Rolnictwa i Reform Rolnych, Leśnictwa, Przemysłu, Żeglugi i Handlu Zagranicznego, Aprowizacji i Handlu, Komunikacji, Poczt i Telegrafów, Odbudowy oraz Ziem Odzyskanych - o określeniu osób, których majątek przechodzi na własność Państwa (Dz.U. z 1946 r., Nr 28, poz. 182) w § 1 ust. 2 wskazywało, że obywateli Rzeszy Niemieckiej zamieszkałych na obszarze Ziem Odzyskanych uznaje się za osoby narodowości polskiej tylko wówczas, jeżeli uzyskały lub uzyskają stwierdzenie narodowości polskiej w myśl przepisów art. 1 i 2 ustawy z dnia 28 kwietnia 1946 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego osób narodowości polskiej zamieszkałych na Ziemiach Odzyskanych. Z kolei przepisy tej ustawy, jak wyżej wspomniano, wymagały m.in. udowodnienia narodowości polskiej w szczególnym trybie, przed komisją weryfikacyjną lub stwierdzenia polskiej narodowości, czego dokonać mogła władza administracji ogólnej I instancji ostatniego miejsca zamieszkania osoby, która nie była weryfikowana przez właściwą komisją z przyczyn zasługujących na uwzględnienie. 

Wyrok SN z dnia 24 sierpnia 2011 r., IV CSK 602/10

Standard: 68173 (pełna treść orzeczenia)