Nieruchomości ziemskie na gruncie dekretu PKWN

Z przepisu art. 2 ust. 1 lit. b) dekretu PKWN wynika, że na cele reformy przeznaczone były nieruchomości ziemskie stanowiące własność obywateli Rzeszy Niemieckiej nie - Polaków i obywateli polskich narodowości niemieckiej. Przepis dotyczył dwóch, kategorii obywateli: obywateli Rzeszy Niemieckiej nie - Polaków i obywateli polskich narodowości niemieckiej. W odniesieniu do grupy pierwszej chodziło o osoby, które miały obywatelstwo Rzeszy i jednocześnie nie były Polakami. Jeżeli były Polakami, to mimo obywatelstwa Rzeszy, ich nieruchomości w trybie przepisów tego dekretu nie przechodziły na własność Skarbu Państwa.

Na cele reformy rolnej przeznaczone były zatem, zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. b) dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, nieruchomości ziemskie będące własnością dwóch kategorii podmiotów, tzn. obywateli Rzeszy Niemieckiej nie - Polaków i obywateli polskich narodowości niemieckiej. Nieruchomości objęte działaniem dekretu przechodziły na rzecz Skarbu Państwa bezzwłocznie (ex lege), bez żadnego wynagrodzenia, wpis prawa własności na rzecz Skarbu Państwa następował na wniosek właściwego wojewódzkiego urzędu ziemskiego, a podstawę dokonania wpisu w księdze hipotecznej (gruntowej) stanowiło zaświadczenie wojewódzkiego urzędu ziemskiego, stwierdzające, że nieruchomość ziemska jest przeznaczona na cele reformy rolnej. 

Wyrok SN z dnia 24 sierpnia 2011 r., IV CSK 602/10

Standard: 68172 (pełna treść orzeczenia)

Nieruchomość ziemska w rozumieniu art. 2 ust. 1 dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 ze zm.) to nieruchomość o charakterze rolniczym, która była lub mogła być wykorzystana do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej, zwierzęcej i sadowniczej.

Wyodrębnienie prawne lub fizyczne części nieruchomości ziemskiej, skutkujące utratą przez nią takiego charakteru ze względu na zmianę przeznaczenia gruntu, musiało nastąpić przed dniem 1 września 1939 r.

Wyrok SN z dnia 17 lutego 2010 r., IV CSK 345/09

Standard: 72036 (pełna treść orzeczenia)

Art. 2 ust. 1 dekretu nie zawierał definicji legalnej nieruchomości ziemskiej. Niewątpliwie pojęcia użyte przez ustawodawcę z 1944 r. winny być wykładane z uwzględnieniem systemu prawnego, który w owym czasie obowiązywał. Na gruncie prawa przed unifikacją nie funkcjonowała jednolita terminologia w omawianym zakresie. Wprawdzie rozporządzenie tymczasowe Rady Ministrów z dnia 1 września 1919 r. normujące przenoszenie własności nieruchomości ziemskich (Dz. U. Nr 73, poz. 428 ze zm.) do tego pojęcia się odwoływało, nie zawierało jednak jego legalnej definicji. Również przepisy wykonawcze do tego rozporządzenia definiowały jedynie omawiane pojęcie według kryterium położenia nieruchomości. Ponadto definicja ta nie miała mocy powszechnie obowiązującej ze względu na to, że przepisy te ogłoszone zostały w Monitorze Polskim, nie zaś w Dzienniku Ustaw – (tak orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 2 października 1922 r. I C 174/22, Zb. Orz. SN 1922, poz. 82). Również ustawa z dnia 15 lipca 1920 r. o wykonaniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 70, poz. 462 – dalej: „ustawa z 1920 r.”) a także wydane na jej podstawie rozporządzenie Prezesa Głównego Urzędu Ziemskiego z dnia 17 sierpnia 1920 r. Przepisy wykonawcze do ustawy z 15 lipca 1920 r. (Dz. U. Nr 83, poz. 557) takiego terminu nie zawierały, odwołując się do pojęć: „majątek ziemski” lub „dobra” (art. 1 ustawy), ewentualnie „gospodarstwo” (art. 14 ustawy). 

Jak przyjęto w piśmiennictwie, przez nieruchomości ziemskie na gruncie dekretu należy rozumieć nieruchomości mające charakter rolny w szerokim tego słowa znaczeniu, a więc wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej, zwierzęcej, sadowniczej a także grunty, które nie są wprawdzie wykorzystywane dla celów prowadzenia produkcji rolnej, ale bez których produkcja ta nie byłaby możliwa. Pojęcie; „Nieruchomość ziemska" nie jest zatem tożsama z pojęciem użytków lub gruntów rolnych. Zarazem pojęcie to nie odpowiada w pełni definicji nieruchomości w rozumieniu przepisów art. 3 dekretu z dnia 11 października 1946 r. Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319 ze zm.) i 46 k.c., gdyż może obejmować kilka nieruchomości w rozumieniu tych przepisów. 

Dekret konsekwentnie oddziela pojęcie „nieruchomości ziemskie” jako przedmiot przejęcia na własność Skarbu Państwa z mocy samego prawa od pojęcia „użytki rolne”. Ta ostatnia kategoria służy jako kryterium odróżniające nieruchomości podlegające przejęciu na cele reformy rolnej od nieruchomości, które dekretowi nie podlegały (powyżej 50 ha lub 100 ha). Zgodnie z treścią art. 2 dekretu, wszystkie nieruchomości ziemskie, wymienione w punktach b, c, d i e, części pierwszej tego artykułu przechodzą bezzwłocznie, bez żadnego wynagrodzenia w całości, na własność Skarbu Państwa z przeznaczeniem na cele, wskazane w art. 1. Ustawodawca zatem położył nacisk na całościowe przejęcie danej nieruchomości. Z kolei żaden z przepisów dekretu nie przewiduje sytuacji, w której jakieś części nieruchomości ziemskiej mogą nie zostać przejęte na cele reformy rolnej o ile noszą charakter rolniczy. 

Wyrok SN z dnia 6 lutego 2008 r., II CSK 434/07

Standard: 68169 (pełna treść orzeczenia)