Prawo właściwe dla zaskarżenia rozporządzenia dokonanego przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli

Prawem właściwym dla zaskarżenia rozporządzenia dokonanego przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli jest prawo państwa, któremu podlega skutek rozporządzający czynności dłużnika. Konwencja rzymska o prawie właściwym dla zobowiązań umownych (Dz.U. z 2008 r. Nr 10, poz. 57) ma zastosowanie w Polsce do umów zawartych w okresie od dnia 6 lutego 2008 r. do dnia 16 grudnia 2009 r. 

To, że wystąpienie z akcją pauliańską zakłada w pierwszej kolejności rozstrzygnięcie, czy wskutek zaskarżonej czynności nastąpiło uszczuplenie majątku dłużnika na rzecz osoby trzeciej, a żądanie powoda zmierza do ograniczenia tego skutku, przemawia za poddaniem akcji pauliańskiej prawu tego państwa, któremu podlega skutek przysparzający zaskarżonej czynności. Innymi słowy, za normę wskazującą prawo właściwe dla akcji pauliańską należy uznać normę kolizyjną wyznaczającą prawo właściwe dla skutku przysparzającego zaskarżonej czynności dłużnika. Rozwiązanie to odpowiada interesom obu stron sporu, tj. zarówno interesom wierzyciela, jak i interesom osoby trzeciej, na której rzecz dłużnik dokonał przysporzenia. Wierzyciel, skarżący czynność dłużnika ze względu na jej przysparzający skutek, który wywołała w świetle właściwego prawa, powinien móc też ograniczyć ten skutek na podstawie tego prawa. Podobnie, ochrona zaufania osoby trzeciej do czynności, na podstawie której uzyskała ona przysporzenie od dłużnika, wymaga, aby o możliwości, przesłankach i zakresie ograniczenia tego przysporzenia rozstrzygało prawo decydujące o jego dojściu do skutku. 

Prawu właściwemu dla akcji pauliańskiej podlegają w szczególności takie kwestie, jak: możliwość ograniczenia względem wierzyciela prawa osoby trzeciej do przedmiotu przysporzenia nabytego od dłużnika, charakter uprawnienia wierzyciela, chwila jego powstania, charakter obowiązku dłużnika, chwila jego powstania, niewypłacalność dłużnika, świadomość dłużnika i jego kontrahenta co do pewnych okoliczności, wymóg przysługiwania wierzycielowi określonej chronionej wierzytelności.

Samo natomiast istnienie chronionej wierzytelności w ramach określonego stosunku zobowiązaniowego jest odrębną, wstępną kwestią względem sprawy zasadniczej, jaką jest tu sprawa o udzielenie ochrony pauliańskiej. Prawem właściwym dla tej kwestii jest prawo, któremu podlega dany stosunek zobowiązaniowy między wierzycielem a dłużnikiem, czyli zazwyczaj prawo właściwe dla określonej umowy obligacyjnej między dłużnikiem a wierzycielem.

Najczęściej w pozwach jako czynność dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli wskazywane jest rozporządzenie przez dłużnika prawem majątkowym na rzecz osoby trzeciej. Gdy rozporządzenie to polega – tak jak w niniejszej sprawie - na przeniesieniu własności z dłużnika na osobę trzecią, prawem, któremu podlega nabycie własności przez dłużnika i tym samym prawem właściwym dla zaskarżenia przez wierzyciela czynności powodującej ten skutek, jest, zgodnie z mającym zastosowanie w niniejszej sprawie, na zasadach prawa międzyczasowego, przepisem art. 24 d.p.p.m.1965 [art. 41 p.p.m.], prawo państwa, w którym znajduje się przedmiot własności. Prawem właściwym dla akcji pauliańskiej jest więc w tym przypadku wskazany przez art. 24 d.p.p.m.1965 statut rzeczowy, którym w niniejszej sprawie jest prawo polskie ze względu na miejsce położenia nieruchomości stanowiącej przedmiot umowy darowizny zaskarżonej przez powoda.

Wyrok SN z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 96/12

Standard: 67971 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy