Wyłączenie zastosowania art. 357[1] k.c. do zobowiązań w całości wykonanych i wygasłych

Co do zasady nie można żądać zmiany stosunku zobowiązaniowego, który został już wykonany. Nie ma także wątpliwości, ‎że nie można mocą orzeczenia sądu modyfikować stosunku zobowiązaniowego, który wygasł. Nie dotyczy to sytuacji, ‎gdy przesłanki do zastosowania klauzuli rebus sic stantibus wystąpiły w czasie istnienia danego stosunku zobowiązaniowego, spełnienie świadczenia nie stanowiło, według twierdzeń pozwu wykonania zobowiązania ( art. 354 § 1 k.c.), a dodatkowo strona powodowa wystąpiła z odpowiednim żądaniem w czasie, gdy istniała jeszcze możliwość oznaczenia sposobu wykonania zobowiązania, wysokości świadczenia ‎lub rozwiązania umowy, czyli wtedy gdy trwał jeszcze stosunek zobowiązaniowy. W takich stanach faktycznych brak podstaw do twierdzenia, że stosunek zobowiązaniowy wygasł, a zatem nie ma przeszkód konstrukcyjnych do ubiegania się o sądową modyfikację umowy.

Nie do zaakceptowania jest pogląd, ‎że powód występujący o ukształtowanie stosunku prawnego powinien ponosić negatywne skutki wynikające z czasu trwania postępowania sądowego ‎(zob. m.in. wyroki SN z 11 stycznia 2018 r., III CSK 369/16; z 30 maja 2017 r., IV CSK 445/16; z 19 listopada 2014 r., II CSK 191/14; i z 29 marca 2012 r., I CSK 333/11).

Jeżeli zatem po wniesieniu pozwu upłynie okres na który umowa została zawarta, ‎a pozwany spełni świadczenie zgodnie z treścią umowy, nie oznacza to, że powód utracił uprawnienie do żądania zmiany umowy. Powódki dostatecznie bowiem zamanifestowały, iż nie uważają spełnienia ustalonego świadczenia za wykonanie zobowiązania skutkujące jego wygaśnięciem i wytoczyły we właściwym czasie powództwo. Przeciwne stanowisko kolidowałoby z prawem do sądu, skoro żądanie materialnoprawne w ujęciu przedstawionym przez Sąd drugiej instancji byłoby uzależnione - w takich stanach faktycznych - od tempa rozpoznawania sprawy.

Wyrok SN z dnia 24 lipca 2024 r., II CSKP 968/22

Standard: 82794 (pełna treść orzeczenia)

Art. 357[1] k.c. ma charakter powództwa o ukształtowanie prawa, gdyż zmierza do uzyskania zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego. Nie może zatem wchodzić w rachubę w sytuacji, w której ten stosunek prawny już wygasł

Postanowienie SN z dnia 19 maja 2006 r., III CZP 118/05

Standard: 67891 (pełna treść orzeczenia)