Zwrot świadczenia w razie nieskorzystania z powództwa opozycyjnego w sytuacjach nieobjętych prekluzją wynikającą z prawomocności materialnej

Nieskorzystanie z powództwa opozycyjnego w sytuacjach nieobjętych prekluzją wynikającą z prawomocności materialnej orzeczenia, takich jak spełnienie świadczenia, zwolnienie z długu lub przejęcie długu, nie stanowi przeszkody do wytoczenia skutecznego powództwa o zwrot wyegzekwowanego świadczenia, jeżeli w świetle następczych zdarzeń, nieobjętych prekluzją wynikającą z prawomocności materialnej orzeczenia, świadczenie nie miało materialnoprawnej podstawy i nie należało się wierzycielowi (por. orzeczenie SN z dnia 29 kwietnia 1945 r., Wa. C. 12/49, wyrok SN z dnia 14 maja 2010 r., II CSK 592/09,  wyrok SN z dnia 12 lutego 2015 r., IV CSK 272/14).

Stanowisko to jest konsekwencją ogólniejszej reguły, zgodnie z którą każde przesunięcie majątkowe powinno posiadać adekwatną podstawę prawną, podstawy takiej nie stanowi natomiast fakt wyegzekwowania świadczenia w sądowym postępowaniu egzekucyjnym, choćby nawet z procesowego punktu widzenia było ono przeprowadzone prawidłowo. 

Przepisy prawa procesowego regulujące sądowe postępowanie egzekucyjne nie stanowią podstawy przysporzeń majątkowych, która co do zasady może wynikać jedynie z przepisów prawa materialnego. Niczego w tej mierze nie zmienia to, że dłużnik nie sprzeciwił się egzekucji w drodze zażalenia na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności lub powództwa opozycyjnego, ponieważ jego bierna postawa nie tworzy ani nie sanuje braku podstawy prawnej transferu wartości majątkowych.

Dłużnik może zatem żądać zwrotu świadczenia, jeżeli w świetle prawa materialnego nie przysługuje ono wierzycielowi, chyba że stoi temu na przeszkodzie prawomocność orzeczenia sądowego, ponieważ w zakresie, w jakim świadczenie znajduje oparcie w prawomocnym orzeczeniu sądu, nie może być ono – dopóki orzeczenie to nie zostanie zmienione lub uchylone - uznane za nienależne z punktu widzenia przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (por. wyrok SN z dnia 13 października 2011 r., V CSK 483/10).

Wyrok SN z dnia 10 listopada 2017 r., V CNP 12/17

Standard: 67714 (pełna treść orzeczenia)