Kara umowna a zasady współżycia społecznego; relacje art. 484 § 2 k.c. z art. 353[1] i art. 58 § 2 k.c.

Co do zasady dopuszczalne jest zastosowanie art. 5 k.c. dla uzasadnienia odmowy zasądzenia kary umownej (ale już nie dla jej obniżenia – zob. wyroki SN z 22 maja 2002 r., I CKN 1567/99, ‎i z 15 października 2018 r., I CSK 126/08). Jeżeli jednak podstawą odmowy uwzględnienia roszczenia o zapłatę takiej kary jest jedynie jej niewspółmierność („rażące wygórowanie”), to odpowiednim instrumentem zapewniającym w takiej sytuacji należyte wyważenie interesów obu stron jest miarkowanie kary umownej na podstawie art. 484 § 2 k.c. Z tym, że warunkiem zastosowania tej instytucji jest zgłoszenie przez dłużnika odpowiedniego żądania (zob. wyrok SN z 16 listopada 2022 r., II CSKP 578/22,).

Dopiero wykluczenie możliwości zmniejszenia kary umownej lub stwierdzenie, że mimo odpowiedniego zmniejszenia wysokości kary umownej jej zasądzenie stanowiłoby naruszenie zasad współżycia społecznego, otwiera możliwość oddalenia żądania o zapłatę tej kary na podstawie art. 5 k.c. (tak wyrok SN ‎z 26 kwietnia 2022 r., II CSKP 81/22).

Wyrok SN z dnia 14 września 2023 r., II CSKP 2417/22

Standard: 82716 (pełna treść orzeczenia)

Art. 484 § 2 k.c. nie jest przepisem szczególnym względem art. 353[1] i art. 58 § 2 k.c., za czym przemawia m.in. okoliczność, iż o miarkowaniu kary umownej decydują okoliczności, które mają miejsce po zawarciu umowy, a w szczególności wysokość szkody wierzyciela. Oznacza to, że może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i nieważne postanowienie przewidujące karę umowną, która już w chwili zawarcia umowy jawi się jako rażąco wygórowana (zob. wyroki SN z dnia 9 lutego 2005 r., II CK 420/04, z dnia 26 października 2016 r., III CSK 312/15, i z dnia 23 czerwca 2017 r., I CSK 634/16, oraz uchwała SN z dnia 30 czerwca 2020 r., III CZP 67/19).

Wyrok SN z dnia 17 sierpnia 2022 r., II CSKP 326/22

Standard: 67698 (pełna treść orzeczenia)