Podział nieruchomości i wydzielenie gruntu pod drogi publiczne; wywłaszczenie podziałowe (art. 98 ust. 1 u.g.n.)

Przejście własności w skutek wydzielenia gruntu pod drogi publiczne; odszkodowanie (art. 98 u.g.n.)

Wyświetl tylko: SNTK

Instrument wydzielenia nieruchomości na drogę publiczną opisany w art. 98 u.g.n. wpisuje się w katalog narzędzi prawnych ograniczających korzystanie ‎z prawa własności w pełnym zakresie. W wypadku dojścia do skutku czynności, ‎o której mowa w tym przepisie, następuje de facto wywłaszczenie dotychczasowego właściciela. W nauce prawa cywilnego zdarzenie to określa się niekiedy nawet mianem tzw. wywłaszczenia podziałowego. Jest ono równoznaczne z pozbawieniem władztwa podmiotu dotychczas dysponującego odpowiednim tytułem prawnym do nieruchomości, co można uznać właśnie za swoisty korelat klasycznego wywłaszczenia. Jest to forma transferu na rzecz podmiotów publicznych nieruchomości przeznaczonych na realizację celu publicznego. Przejście prawa jest tutaj wprost wynikiem wydania decyzji administracyjnej. Jest to jednak szczególny przypadek, kiedy wyzbycie właściciela lub użytkownika wieczystego z nieruchomości jest skutkiem jego świadomego działania. Charakter prawny tego nabycia, tak jak i jego przedmiot oraz jego dalsze przeznaczenie ma przy tym istotne znaczenie dla losów praw dotychczas związanych z przedmiotem nabycia. Niewątpliwie jest to bowiem nabycie o charakterze pierwotnym. Nie jest ono zależne od tego czy prawo to przysługiwało innemu podmiotowi, nie ma tu następstwa prawnego.

Postanowienie SN z dnia 21 marca 2024 r., II CSKP 1206/22

Standard: 83543 (pełna treść orzeczenia)

Ustawodawca tworzy warunki do powstawania dróg publicznych i w różnych aktach prawnych reguluje zasady nabywania przez ich przyszłych właścicieli tytułu prawnego do gruntów, na których drogi te będą powstawać. Realizacji tych celów służą także rozwiązania przewidziane przez art. 98 u.g.n., znajdujące zastosowanie w razie dokonania podziału nieruchomości. Z art. 98 ust. 1 zdanie pierwsze u.g.n. wynika, że działki gruntu wydzielone pod drogi publiczne: gminne, powiatowe, wojewódzkie, krajowe - z nieruchomości, której podział został dokonany na wniosek właściciela, przechodzą, z mocy prawa, odpowiednio na własność gminy, powiatu, województwa lub Skarbu Państwa z dniem, w którym decyzja zatwierdzająca podział stała się ostateczna albo orzeczenie o podziale prawomocne. Powołany przepis dotyczy podziału nieruchomości dokonanego z inicjatywy osoby uprawnionej do wystąpienia z żądaniem jego przeprowadzenia, czyli – zgodnie z art. 97 ust. 1 i ust. 1a pkt 1 u.g.n. - mającej w tym interes prawny, ale i legitymującej się tytułem prawnym do niej.

Art. 98 ust. 1 zdanie drugie u.g.n. przewiduje odpowiednie zastosowanie art. 98 ust. 1 zdanie pierwsze u.g.n. do nieruchomości, której podział został dokonany na wniosek użytkownika wieczystego. Uregulowanie to potwierdza, że inicjatorem postępowania o podział nieruchomości prowadzącego do wydzielenia z niej gruntu przeznaczonego pod drogi publiczne może być też jej użytkownik wieczysty. Tego rodzaju podział z samego założenia dotyczy gruntów, na których może istnieć prawo użytkowania wieczystego, a zatem gruntów Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego.

Art. 98 ust. 1 zdanie drugie u.g.n. reguluje też skutki podziału nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, z której wydzielono grunty pod drogi publiczne. Z przepisu tego wynika, że z dniem, w którym decyzja zatwierdzająca podział stała się ostateczna albo orzeczenie o podziale prawomocne, wygasa prawo użytkowania wieczystego działek gruntu wydzielonych pod drogi publiczne. Uregulowanie to dotyczy relacji między właścicielem oddanej w użytkowanie wieczyste nieruchomości, z której wydzielono grunty pod drogi publiczne, a jej użytkownikiem wieczystym.

W wyroku z 4 marca 2010 r., I CSK 389/09, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że wydzielenie działki pod drogę wyznacza jej przeznaczenie, czyniąc z tej działki przestrzeń publicznie dostępną, na której praktycznie niemożliwe jest realizowanie tak uprawnień wynikających z prawa własności, jak i tych, które przysługują użytkownikowi wieczystemu. W wypadku użytkownika wieczystego dodatkowo wyłączone zostaje wykorzystywanie działki na cele określone w umowie. W istocie więc sytuacja właściciela, jak i użytkownika wieczystego w wypadku wyznaczenia działek pod ulice nie różni się w istotnych punktach i nie ma podstaw, by właściciela i użytkownika wieczystego, w innych zakresach zrównanego z właścicielem, traktować w tym wypadku odmiennie. Te okoliczności, zdaniem Sądu Najwyższego, zadecydowały o decyzji ustawodawcy, co do skutków, jakie ma powodować podział nieruchomości, także dokonywany z inicjatywy użytkownika wieczystego i wydzielenie z niej gruntu przeznaczonego pod drogę publiczną. Z art. 98 ust. 1 zdanie drugie u.g.n. wynika, z jaką datą wygasa użytkowanie wieczyste ustanowione na gruncie wydzielonym pod drogę publiczną. Wpis do księgi wieczystej o wykreśleniu wygasłego w ten sposób prawa ma znaczenie deklaratywne.

Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2013 r., I CSK 101/13

Standard: 67667 (pełna treść orzeczenia)