Zabezpieczenie hipoteczne wierzytelności przyszłej (art. 68 ust. 2 u.k.w.h.)

Możliwe jest zabezpieczenie hipoteczne wierzytelności przyszłej powstałej ze stosunku prawnego nieistniejącego jeszcze w chwili ustanawiania hipoteki.

Nowelizacja dokonaną ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 131, poz. 1075) zastąpiła dotychczasowe dwa typy hipotek – zwykłą i kaucyjną, jednolitą hipoteką zabezpieczającą zarówno wierzytelności pieniężne o ustalonej wysokości jak i wierzytelności nieokreślone i przyszłe. Model hipoteki uniwersalnej bliski jest konstrukcyjnie dotychczasowej hipotece kaucyjnej, która umożliwiała zabezpieczenie wierzytelności przyszłych przed nowelizacją. 

Zmieniony art. 68 ust. 2 u.k.w.h. wprost stanowi o możliwości zabezpieczenia wierzytelności przyszłej. Wprawdzie przepis ten odczytywać należy w powiązaniu z definiującym hipotekę art. 65 u.k.w.h., co oznacza, że zabezpieczona może być tylko oznaczona wierzytelność przyszła wynikająca z określonego (zindywidualizowanego) stosunku prawnego, jednak sformułowanie ustawowe nie daje jednoznacznej wskazówki, czy stosunek prawny, który ma być źródłem powstania zabezpieczanej wierzytelności musi już istnieć w momencie ustanawiania hipoteki. Kwestia ta jest sporna w nauce.

Zwolennicy stanowiska, że hipoteka może zabezpieczać taką tylko wierzytelność przyszłą, która wyniknąć może ze stosunku prawnego już istniejącego w chwili jej ustanawiania, akcentują konieczność ograniczenia zabezpieczenia hipotecznego do wypadków, kiedy istnieje tego rzeczywista potrzeba. Wskazują na podobieństwo „pustej” hipoteki dla wierzytelności przyszłej do ciężaru realnego, oddalające ją od założeń ustawowych. Z kolei zwolennicy przyznania obciążającemu nieruchomość prawa ustanowienia hipoteki także w wypadku, kiedy powstanie zabezpieczanej wierzytelności przyszłej jest tylko potencjalną możliwością, nie mającą aktualnie źródła w istniejącym stosunku prawnym, zwracają uwagę na to, że już konieczność skonkretyzowania zabezpieczanej wierzytelności także przez sprecyzowanie stosunku prawnego, z którego ma powstać, ogranicza możliwość objęcia zabezpieczeniem hipotecznym wierzytelności przyszłych o znikomej szansie powstania. Podnoszą też, że przepisy przewidują obecnie w art. 99[1] u.k.w.h. drogę pozbycia się tego rodzaju niewykorzystanego zabezpieczenia, które ponadto może zawsze zostać wykreślone na podstawie zezwolenia osoby wskazanej jako przyszły wierzyciel. Wydaje się, że drugie stanowisko lepiej wpisuje się w obowiązujący stan prawny, w którym miejsce hipoteczne zyskało nowe znaczenie.

Postanowienie SN z dnia 6 listopada 2013 r., IV CSK 100/13

Standard: 67520 (pełna treść orzeczenia)