Przedsiębiorstwo państwowe

Przedsiębiorstwo państwowe wyposażone zostało w osobowość prawną i to już w dekrecie z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. nr 49, poz. 439; tekst jedn. Dz.U. 1960, nr 18, poz. 111). Zgodnie z art. 2 tego dekretu przedsiębiorstwa państwowe posiadają osobowość prawną, a zgodnie z art. 12 przedsiębiorstwo państwowe odpowiada tylko za swoje zobowiązania, jego odpowiedzialność nie rozciąga się na zobowiązania Skarbu Państwa ani innego przedsiębiorstwa państwowego (ust. 1), a Skarb Państwa nie odpowiada za zobowiązania przedsiębiorstwa państwowego (ust. 2). Uregulowanie to znalazło się następnie w kodeksie cywilnym (por. art. 33 § 1 pkt 2 oraz art. 40 k.c. w pierwotnym brzmieniu) i w ustawie z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. nr 24, poz. 122; tekst jedn. Dz.U. 1987, nr 35, poz. 201; ostatni tekst jedn. Dz.U. 2002, nr 112, poz.981 ze zm. - por. w szczególności art. 1 ust. 2 oraz art. 41 tekstu pierwotnego).

W okresie do 1 lutego 1989 r., tj. do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r., w wyniku której wyeliminowano z polskiego systemu prawnego zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, w stosunkach cywilnoprawnych sytuacja przedsiębiorstwa państwowego była zatem porównywalna z sytuacją innych podmiotów prawa cywilnego.

Nawet w okresie obowiązywania zasady jednolitego funduszu własności państwowej (por. art. 128 § 1 k.c. w brzmieniu sprzed pierwszej nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r., Dz.U. nr 3, poz. 11) powszechnie podkreślano samodzielność przedsiębiorstw państwowych. Zgodnie z art.128 § 2 k. c. w ówczesnym brzmieniu w granicach swej zdolności prawnej państwowe osoby prawne wykonywały w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej.

Wprawdzie odosobniony był pogląd, iż przedsiębiorstwu państwowemu służy podmiotowe prawo własności do zarządzanego mienia, a Państwo jest jedynie właścicielem w sensie ekonomicznym, jednak powszechnie przyznawano przedsiębiorstwom jakieś prawa podmiotowe (zarząd, zarząd operatywny, quasi własność).

Nie sposób zatem przyjmować obecnie, że oddanie przedsiębiorstwu państwowemu nieruchomości w zarząd oznaczało po stronie przedsiębiorstwa brak jakichkolwiek praw podmiotowych, a w sferze władania faktycznego jedynie dzierżenie. Biorąc pod uwagę całokształt uregulowań z zakresu prawa cywilnego należy przyjąć, że przedsiębiorstwa państwowe były podmiotami określonych praw i obowiązków, a przyznanego im prawa zarządu w żadnym razie nie można utożsamiać ze sprawowaniem zarządu cudzą rzeczą (np. zarządca majątku spadkowego).

Wyrok SN z dnia 11 kwietnia 2006 r., I CSK 185/05

Standard: 67379 (pełna treść orzeczenia)