Wniosek Skarbu Państwa o założenie księgi wieczystej i wpisanie jego prawa własności do nieruchomości na podstawie art. 713 Kodeksu Napoleona

Przepis art. 713 Kodeksu Cywilnego Napoleona może stanowić samodzielną podstawę dokonania wpisu w księdze wieczystej prawa własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa.

Powołanie się przez Skarb Państwa na prawo własności nieruchomości wynikające z art. 713 Kodeksu Cywilnego Napoleona we wniosku, do którego nie dołączono żadnych dokumentów wykazujących to prawo, stanowi wystarczającą podstawę do zarządzenia przez sąd obwieszczenia publicznego (§ 24 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów, Dz. U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.).

Przepis art. 713 Kodeksu cywilnego Napoleona (dalej: „k.c.Nap.), zgodnie z którym „Dobra nie mające właściciela należą do państwa”, obowiązywał na części ziem polskich w okresie od dnia 1 maja 1808 r. do dnia 31 grudnia 1946 r., kiedy został uchylony przez art. III § 1 pkt 1 dekretu z dnia 11 października 1946 r. -Przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 321 ze zm.).

Przez „dobra nie mające właściciela” należało rozumieć przede wszystkim dobra niczyje. Stosowanie tej formuły w odniesieniu do nieruchomości budzi jednak istotne wątpliwości, zarówno bowiem dawne prawo polskie, jak i współczesne nie znają pojęcia nieruchomości niczyjej. O ile własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne (art. 181 k.c.), o tyle brak jest podobnej regulacji w odniesieniu do nieruchomości. Właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze rzecz porzuci (art. 180 k.c.). Właściciel nie może zaś „porzucić” nieruchomości, może natomiast podjąć negocjacje z właściwą gminą lub Skarbem Państwa zmierzające do zawarcia umowy przekazania nieruchomości (art. 9021 i 9022 k.c.), a właściciel będący państwową lub samorządową osobą prawną może zrzec się własności nieruchomości odpowiednio na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (art. 16 ust. 1 u.g.n.).

W polskim prawie występuje pojęcie nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym, które zresztą tylko potwierdza tezę, że każda nieruchomość musi mieć właściciela, choć nie zawsze musi on być znany. Pod tym pojęciem rozumie się mianowicie nieruchomość, dla której ze względu na brak księgi wieczystej, zbioru dokumentów albo innych dokumentów nie można ustalić osób, którym przysługują do niej prawa rzeczowe (art. 113 ust. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, jedn. tekst: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.; dalej: „u.g.n.”). Pojęcie to zostało wprowadzone przede wszystkim w związku z wywłaszczeniem nieruchomości (art. 113 ust. 5, art. 114 ust. 3, art. 115 ust. 5 i art. 118 ust. 1a u.g.n.), a także podziałem nieruchomości (art. 97a u.g.n.) i ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości (art. 124a u.g.n.).

Nieruchomość, której właściciel jest nieznany, może zatem być wywłaszczona, jeżeli będą spełnione przesłanki określone w ustawie o gospodarce nieruchomościami. Wywłaszczenie jest jednak dokonywane ze współczesnej perspektywy i oczywiście nie wyłącza możliwości nabycia przez Skarb Państwa własności nieruchomości wcześniej i w inny sposób, tj. w drodze zasiedzenia bądź ex lege, np. na podstawie art. 713 k.c.Nap.

Uchwała SN z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZP 29/13

Standard: 67347 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Skarb Państwa składający wniosek o założenie księgi wieczystej i wpisania jego prawa własności do nieruchomości na podstawie art. 713 Kodeksu Napoleona powinien wykazać, że w czasie obowiązywania tego przepisu dana nieruchomość była nieruchomością niemającą właściciela. 

Przepis art. 713 KN, stanowiący, że „dobra nie mające właściciela należą do państwa”, obowiązywał na części ziem polskich w okresie od 22 lipca 1807 r. do 31 grudnia 1946 r. i został uchylony z dniem 1 stycznia 1947 r. w wyniku wejścia w życie art. III § 1 pkt 1 dekretu Rady Ministrów z dnia 11 października 1946 r. – Przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 321). Stanowił on źródło nabycia przez państwo własności rzeczy: ruchomych i nieruchomości, nie posiadających właściciela, a zatem w oparciu o ten przepis państwo, z mocy samego prawa, stawało się właścicielem takich rzeczy, bez konieczności potwierdzenia tego faktu decyzją administracyjną lub jakimkolwiek innym dokumentem. W literaturze przyjmowano, że przepis ten zawiera domniemanie własności Skarbu Państwa rzeczy niczyich.

Mimo utraty mocy obowiązującej art. 713 KN może nadal stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej Skarbu Państwa jako właściciela określonej nieruchomości, co – wbrew zarzutom kasacyjnym – słusznie stwierdził także Sąd Okręgowy. Możliwość taka istnieje, jeżeli Skarb Państwa wykaże, że w czasie obowiązywania art. 713 KN, a więc między 22 lipca 1807 r. i 31 grudnia 1946 r. stał się właścicielem określonej nieruchomości dlatego, że była to nieruchomość nie mająca właściciela. Wprawdzie, jak wskazano wyżej, art. 713 KN zawiera domniemanie prawne, którym zgodnie z art. 234 k.p.c. sąd jest związany, jednak domniemanie prawne jest jedynie normatywnym nakazem wyciągania z określonych faktów, stanowiących podstawy domniemania, konkretnych, ustawowo określonych wniosków, natomiast przesłanki faktyczne, czyli podstawy domniemania musi wykazać wnioskodawca, zgodnie z ogólnymi regułami ciężaru dowodzenia przewidzianymi w art. 6 k.c.

Skarb Państwa wnioskujący o wpis na podstawie art. 713 KN swojego prawa własności do nieruchomości nie mającej właściciela musi zatem udowodnić istnienie podstawy faktycznej domniemania prawnego zawartego w tym przepisie, a więc musi udowodnić, że w określonym momencie obowiązywania art. 713 KN, najpóźniej w dniu 31 grudnia 1946 r., przedmiotowa nieruchomość była nieruchomością nie mającą właściciela. 

Postanowienie SN z dnia 20 czerwca 2012 r., I CSK 220/12

Standard: 67346 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Dopuszczalne jest założenie księgi wieczystej dla nieruchomości stanowiącej budynek bądź piętro budynku, nabytej pod rządem nie obowiązującego obecnie kodeksu cywilnego Napoleona.

Zgodnie ze stanem prawnym obecnie obowiązującym budynek jest częścią składową nieruchomości gruntowej, a odrębną nieruchomość stanowi tylko wówczas, gdy tak przewiduje szczególny przepis (art. 46 § 1 k.c.). Jednakże odmienny stan prawny wynikał z przepisów Kodeksu Cywilnego Napoleona, obowiązującego na obszarze, na którym jest położona przedmiotowa nieruchomość w dacie nabycia tej nieruchomości przez poprzednika prawnego wnioskodawcy. Sąd Wojewódzki trafnie powołał się w tym względzie na art. 518-553 Kodeksu Cywilnego Napoleona, które przewidywały możliwość nabycia odrębnej własności budynku wzniesionego na cudzym gruncie. Dodatkowo należałoby przytoczyć art. 664 Kodeksu Cywilnego Napoleona, który ustanowił tzw. Własność pięter, bo o taką własność chodzi między innymi w niniejszej sprawie. Jak zasadnie stwierdził Sąd Wojewódzki, wynikające z powyższych przepisów prawo odrębnej własności zostało utrzymane w mocy zarówno przez art. XXVI dekretu z dnia 11 października 1946 r. - Przepisy wprowadzające Prawo rzeczowe i Prawo o księgach wieczystych (Dz.U. Nr 57 poz. 321), jak i art. XXXVII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16 poz. 94), a to zgodnie z zasadą ochrony praw nabytych. Prawo to zatem nadal istnieje i takie stanowisko zajmowane jest w judykaturze.

Uchwała SN z dnia 29 grudnia 1995 r., III CZP 181/95

Standard: 15479 (pełna treść orzeczenia)