Postanowienia określające główne świadczenia stron sformułowane w sposób jednoznaczny

Przy świadczeniach głównych stron wyeliminowanie postanowienia kształtującego takie świadczenie, prowadzi do ingerencji w istotę umowy przez pozbawianie jej elementów decydujących o jej naturze.

Postanowienia określające główne świadczenia stron podlegają kontroli z punktu widzenia abuzywności tylko wówczas, gdy są niejednoznaczne (art. 385[1] § 1 zd. 2 k.c.). W przeciwnym razie zasady ochrony konsumenta muszą ustąpić jednoznacznej woli stron. Jeżeli jednak postanowienia te są niejednoznaczne, to w efekcie nie ma zgodnych oświadczeń woli obu stron co do związania się umową o określonej treści. Nie istnieje więc konsens w zakresie głównych świadczeń, który z perspektywy art. 385[1] § 1 k.c. podlegałby ochronie. Stąd też wynika skutek w postaci braku związania umową ‎w pozostałym zakresie (a nie tylko co do niedozwolonego postanowienia), skoro nie są uzgodnione główne świadczenia stron, a więc elementy konstrukcyjne umowy, przesądzające o charakterze (istocie) danego stosunku prawnego.

Wyrok SN z dnia 13 października 2022 r., II CSKP 864/22

Standard: 68473 (pełna treść orzeczenia)

Sformułowanie postanowień wzorca umownego określających główne świadczenia stron w sposób niejednoznaczny może stanowić przesłankę uznania tych postanowień za niedozwolone (art. 385[1] § 1 zdanie drugie k.c.).

Przepis art. 385[1] § 1 k.c. składa się z dwóch zdań, z których pierwsze określa dwie kumulatywne przesłanki ustawowe uznania także postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. Natomiast zdanie drugie tego przepisu wyłącza zastosowanie zdania pierwszego art. 385[1] § 1 k.c. do postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, wprowadzając odrębną przesłankę ustawową dokonywania oceny abuzywności takich postanowień w postaci ich sformułowania w sposób jednoznaczny. 

W piśmiennictwie wyraźnie wykluczono możliwość stosowania art. 385[1] § 1 zd. 1 k.c. w odniesieniu do postanowień określających główne świadczenia stron (w tym cenę lub wynagrodzenie), jeżeli postanowienia te zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, i to niezależnie od tego, czy znalazły się one w umowie czy też we wzorcu. Stwierdzono wręcz, że spod kontroli Sądu wprowadzonej w art. 385[1] § 1 zd. 1 k.c. ustawodawca wyłączył w zdaniu drugim postanowienia określające główne świadczenia stron, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, a więc spełniający wymóg transparentności. Ustawodawca nawiązał więc do doktrynalnego terminu postanowień przedmiotowo istotnych, uchylając dopuszczalność dalszego dokonywania ich sądowej kontroli w razie uznania, że zostały one sformułowane jednoznacznie. 

Wynikający z art. 385 § 2 k.c. wymóg jednoznacznego jego sformułowania odnosi się wyłącznie do treści, zmierzając do zapobiegania sformułowaniom, które mogą prowadzić do wieloznaczności tekstu. Ta przesłanka wynikająca z art. 385[1] § 1 zd. 2 k.c. jest spełniona tylko wtedy, gdy postanowienie wzorca nie budzi wątpliwości co do jego znaczenia, innymi słowy, gdy wynika z niego tylko jedna możliwa interpretacja dla przeciętnego, typowego konsumenta (por. wyroki SN: z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12, z dnia 13 czerwca 2012 r., II CSK 515/11). 

Bez znaczenia jest okoliczność, czy przeciętny, typowy konsument, prawidłowo rozumiejący treść zawartego we wzorcu postanowienia, aprobuje, czy wręcz akceptuje tę treść, a więc czy podziela zawarte w niej stanowisko. Ta ostatnia okoliczność nie mieści się już w ustawowej przesłance sformułowania postanowienia wzorca, określającego główne świadczenia stron, w sposób jednoznaczny, wyartykułowanej w art. 385[1] § 1 zd. 2 k.c.

 Wyrok SN z dnia 10 lipca 2014 r., I CSK 531/13

Standard: 67331 (pełna treść orzeczenia)