Niedopuszczalność ustanowienia służebności przesyłu na rzecz uprawnionego przedsiębiorcy przesyłowego do korzystania z nieruchomości

Roszczenie przedsiębiorcy przesyłowego o ustanowienie służebności przesyłu, o którym mowa w art. 305[2] § 1 k.c., nie powstaje, gdy na podstawie zawartej z właścicielem nieruchomości umowy obligacyjnej ma zagwarantowane stabilne prawo do tej nieruchomości na potrzeby posadowienia i eksploatacji urządzeń przesyłowych.

Gdyby nastąpiła zmiana właściciela i nowy właściciel w terminie wypowiedział umowę dzierżawy, wówczas dopiero stanie się aktualne roszczenie wnioskodawcy oparte na przepisie art. 305[2]; § 1 k.c. W takim przypadku ustawowy roczny termin wypowiedzenia, zagwarantowany w art. 1002 zd. 2 k.p.c., jest wystarczający dla przedsiębiorcy przesyłowego na wystąpienie z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu.

Wprowadzenie do kodeksu cywilnego instytucji służebności przesyłu, będącej prawem rzeczowym ograniczonym, nie wykluczyło możliwości uregulowania uprawnienia przedsiębiorcy przesyłowego do korzystania z nieruchomości, w zakresie związanym z posadowieniem i eksploatacją urządzeń przesyłowych, na podstawie zawartej z właścicielem umowy o charakterze obligacyjnym (zob. też uzasadnienie wyroku SN z dnia 7 sierpnia 2014 r., II CSK 573/13).

Nie jest też wyłączone uzyskanie przez przedsiębiorcę przesyłowego, na podstawie czynności prawnej, uprawnienia do nieruchomości o charakterze rzeczowym innego niż służebność przesyłu (np. użytkowanie - art. 284 k.c. w zw. z art. 252 i n. k.c.).

Zawarcie pomiędzy przedsiębiorcą przesyłowym a właścicielem nieruchomości umowy obligacyjnej, na podstawie której przedsiębiorca ma prawo do posadowienia urządzeń przesyłowych i ich eksploatacji, czyni uzasadnionym sprzeciw właściciela nieruchomości przeciwko sądowemu ustanowieniu służebności przesyłu w sprawie zainicjowanej wnioskiem przedsiębiorcy przesyłowego, chyba że tytuł obligacyjny nie gwarantuje mu stabilnego tytułu prawnego do nieruchomości, względnie przewidziany w takiej umowie termin, w ciągu którego przedsiębiorca przesyłowy ma prawo do korzystania z nieruchomości kończy się w relatywnie bliskiej przyszłości, zaś okoliczności konkretnej sprawy wskazują na to, iż właściciel nieruchomości nie wyrazi zgody na przedłużenie takiej umowy lub przedsiębiorca przesyłowy nie zaakceptuje warunków przedłużenia umowy zaproponowanych mu przez właściciela nieruchomości.

Jakkolwiek służebność przesyłu, jako prawo rzeczowe, jest silniejsze niż prawo obligacyjne, którego przedmiotem jest prawo przedsiębiorcy do korzystania z nieruchomości, nawet gdy jest ono długoterminowe i zostało ujawnione w księdze wieczystej ze skutkami przewidzianymi w art. 17 u.k.w.h., to jednak brak jest podstaw do podzielenia stanowiska, że w świetle art. 305[2]; § 1 k.c., żądania przedsiębiorcy przesyłowego, jeśli właściciel nieruchomości odmowa zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, nie tamuje istnienie uprawnienia do tej nieruchomości o charakterze obligacyjnym w zakresie posadowienia i eksploatacji urządzeń przesyłowych. 

Przyznanie przedsiębiorcy przesyłowemu prawa do żądania ustanowienia służebności przesyłu, po wybudowaniu urządzeń przesyłowych, pomimo że przysługuje mu tytuł prawny do nieruchomości o charakterze obligacyjnym, prowadziłoby do unicestwienia umowy stron, wbrew jej postanowieniem i stanowiłoby nieuzasadnioną ingerencję sądu w prawo właściciela, który wyraził już w umowie z przedsiębiorcą przesyłowym zgodę na korzystanie z jego nieruchomości w zakresie, który, z jednej strony, zapewnia przedsiębiorcy przesyłowemu należytą ochronę, a z drugiej strony, uwzględnia interesy właściciela na warunkach wynegocjowanych przez niego z przedsiębiorcą przesyłowym, a nie narzuconych mu przymusowo konstytutywnym orzeczeniem sądowym. Wniosek przedsiębiorcy o sądowe ustanowienie służebności, złożony po wybudowaniu urządzeń przesyłowych, nie może prowadzić do pogorszenia sytuacji właściciela nieruchomości i polepszenia sytuacji przedsiębiorcy w stosunku do rozkładu praw i obowiązków przewidzianych w zawartej przez nich umowy obligacyjnej.

Postanowienie SN z dnia 5 lutego 2021 r., V CSKP 13/21

Standard: 67081 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Przesłanką ustanowienia służebności przesyłu jest m.in. jej konieczność w celu korzystania z urządzeń przesyłowych (art. 305[2] k.c.). Przesłanka ta nie jest spełniona, jeżeli posiadacz urządzeń legitymuje się wystarczającym tytułem prawnym do korzystania nieruchomości, w tym na skutek zasiedzenia (por. postanowienie SN z dnia 10 listopada 2017 r., V CSK 33/17, niepubl. i - odpowiednio - uchwałę SN z dnia 6 czerwca 2014 r., III CZP 107/13).

Jeżeli zatem uczestnik nie powołał się na fakty wskazujące, że doszło do zasiedzenia służebności lub faktów tych nie wykazał, powoływanie tych faktów w innym postępowaniu w celu podważenia prawomocnego postanowienia ustanawiającego służebność przesyłu, w tym także w zakresie, w jakim postanowienie to zasądza na rzecz właściciela nieruchomości wynagrodzenie z tego tytułu, jest wykluczone.

Wyrok SN z dnia 26 stycznia 2018 r., II CSK 124/17

Standard: 72800 (pełna treść orzeczenia)