Przesłanki uwzględnienia żądania w warunkach art. 531 § 2 k.c.; treść żądania i sentencji orzeczenia

Przy ocenie prawidłowości skonstruowania żądania pozwu, a następnie sentencji wyroku uwzględniającego powództwo pauliańskie przeciwko osobie czwartej (ewentualnie kolejnym nabywcom) należy przyjąć, że wskazanie czynności dłużnika i żądanie jej ubezskutecznienia nie jest nieodzowne w powództwie skierowanym przeciwko dalszemu nabywcy korzyści, która wyszła z majątku dłużnika.

Uwzględnienie powództwa wymaga stwierdzenia podstaw do zastosowania art. 527 § 1 k.c. w odniesieniu do czynności dłużnika oraz stwierdzenia szczególnych przesłanek przewidzianych w art. 531 § 2 k.c. w łańcuchu czynności przenoszących korzyści; stwierdzenie to następuje jako przesłanka rozstrzygnięcia co do powództwa skierowanego przeciwko osobie czwartej i nie musi znaleźć odzwierciedlenia w sentencji wyroku. 

Literalna wykładnia art. 531 § 2 k.c. pozwala kierować powództwo pauliańskie wyłącznie przeciwko osobie czwartej: za bezskuteczną w tym postępowaniu nie może zatem zostać uznana czynność prawna zdziałana przez osobę trzecią z dłużnikiem, ponieważ oznaczałoby to orzeczenie o bezskuteczności czynności prawnej w procesie toczącym się bez udziału tego podmiotu, w stosunku do którego czynność ta miałaby być bezskuteczna, a do tego przepisy Kodeksu cywilnego i procedury cywilnej nie dają podstawy.

W odniesieniuzagadnienia prawidłowości skonstruowania żądania pozwu, a następnie sentencji wyroku uwzględniającego powództwo pauliańskie przeciwko osobie czwartej (ewentualnie kolejnym nabywcom) w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażone zostały de facto trzy poglądy. Zgodnie z pierwszym z nich, konieczne jest zaskarżenie jedynie czynności zdziałanej przez dłużnika (wyroku SN z 12 kwietnia 2012 r., II CSK 448/11). Wedle drugiego - wystarczające będzie zaskarżenie tylko drugiej (ostatniej) czynności (wyroki SN: z 19 grudnia 2006 r., V CSK 330/06; z 11 grudnia 2013 r., IV CSK 222/13; z 24 września 2015 r., V CSK 667/14; z 22 marca 2017 r., III CSK 143/16; z 7 czerwca 2019 r., IV CSK 169/18; z 16 marca 2022 r., II CSKP 190/22). Trzeci zaś pogląd opiera się na założeniu, które wymaga wymienienia w wyroku wszystkich czynności stanowiących transfer wartości majątkowych z majątku dłużnika do majątku ostatniego nabywcy (a zatem odpowiednio czynności z osobą trzecią, czwartą i każdą kolejną), dzięki czemu na etapie postępowania wykonawczego sytuacja jest niezwykle czytelna. Dochodzi bowiem do wyraźnego ukazania łączności między tytułem wykonawczym wystawionym przeciwko dłużnikowi a stwierdzeniem bezskuteczności czynności, której dłużnik nie dokonywał (wyroki SN: z 19 grudnia 2006 r., V CSK 330/06; z 12 października 2017 r., IV CSK 704/16).

Wyrok SN z dnia 30 czerwca 2022 r., II CSKP 312/22

Standard: 67046 (pełna treść orzeczenia)

Możliwość skierowania skargi bezpośrednio przeciwko osobie czwartej oznacza, że w sprawie z powództwa wierzyciela osoba trzecia nie ma legitymacji. Wywołanie skutku polegającego na upoważnieniu wierzyciela do skierowania egzekucji jego wierzytelności do rzeczy, prawa albo do określonej kwoty pieniędzy w majątku osoby czwartej, do czego prowadzi uwzględnienie skargi pauliańskiej, nie wymaga jednoczesnego uznania za bezskuteczną czynności między dłużnikiem i osobą trzecią.

Za zbędne należy zatem uznać objęcie żądaniem pozwu i orzeczeniem sądowym zarówno czynności między dłużnikiem i osobą trzecią, jak i osobą trzecią i osobą czwartą. Przeciwnie, skoro warunkiem wystąpienia ze skargą pauliańską jest stwierdzenie, że przeniesienie korzyści z majątku dłużnika do majątku osoby trzeciej było skuteczne erga omnes i tak samo jej kolejne przeniesienie z majątku osoby trzeciej do majątku osoby czwartej, a jedynym celem - stworzenie warunków umożliwiających wierzycielowi zaspokojenie się z przedmiotu tej czynności lub do wysokości wartości przesunięcia majątkowego, to do zrealizowania tego celu może dojść po stwierdzeniu wyłącznie bezskuteczności ostatniego z przesunięć i po zidentyfikowaniu przedmiotu przyszłej egzekucji, bez konieczności wypowiadania się o ubezskutecznieniu czynności dokonanej między dłużnikiem i osobą trzecią (zob. np. wyroki SN z 11 grudnia 2013 r., IV CSK 222/13, i z 3 marca 2017 r., I CSK 157/16).

Wyrok SN z dnia 16 marca 2022 r., II CSKP 190/22

Standard: 67063 (pełna treść orzeczenia)