Powództwo członka stowarzyszenia o stwierdzenie nieważności uchwały naruszającej jego dobra osobiste

Członek stowarzyszenia może na podstawie art. 189 k.p.c. domagać się ustalenia nieważności uchwały organu stowarzyszenia, jeżeli uchwała ta narusza jego dobra osobiste.

Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.) nie przewiduje powództwa członka o uchylenie lub stwierdzenie nieważności albo ustalenie nieistnienia uchwał władz stowarzyszenia. W jej przepisach nie ma uregulowań podobnych do art. 249, 252, 422 i 425 k.s.h. lub art. 42 prawa spółdzielczego, nie ma też odesłania do stosowania odpowiednio przepisów tych innych ustaw, stąd też przyjmuje się, że racjonalny ustawodawca taką możliwość wyłączył (por. uchwała SN z dnia 6 stycznia 2005 r., III CZP 75/04). Nie oznacza to jednak pozbawiania członka stowarzyszenia wszelkiej ochrony. Ochrona ta, w postaci otwarcia się drogi sądowej, przysługuje tylko przed bezzasadnym wykluczeniem.

U podstaw powyższego poglądu leży niebudzące już ani w nauce ani w orzecznictwie stanowisko, że przez nabycie członkostwa w stowarzyszeniu nawiązuje się między tymi podmiotami stosunek członkostwa mający charakter cywilnoprawny, co prowadzi do wniosku o przysługiwaniu mu ochrony na gruncie prawa cywilnego.

Ochronie podlega nie tylko samo członkostwo (jego utrata), ale i wynikające ze stosunku członkostwa prawa podmiotowe. Tak więc członkowi stowarzyszenia przysługuje ochrona nie tylko przed bezpodstawnym wykluczeniem z organizacji ale i ochrona innych jego praw wynikających ze stosunku prawnego członkostwa (dotyczących członkostwa). Ochronę tę członek stowarzyszenia może zrealizować na zasadach ogólnych tj. na podstawie art. 189 k.p.c. (por. uz. uchwały SN (7) z dnia 20 października 2015 r. III CZP 27/15).

Nie budziła też w orzecznictwie wątpliwości dopuszczalność drogi sądowej dla zrealizowania przez członka stowarzyszenia ochrony dóbr osobistych naruszonych przez tę organizację w toku jej działalności (por. uzasadnienie uchwały III CZP 75/04), co wiąże się z oparciem tej ochrony na konstrukcji prawa podmiotowego, niemajątkowego, o charakterze bezwzględnym. Oznacza to powszechny, obciążający wszystkie inne podmioty obowiązek nieingerencji w określoną sferę podmiotu uprawnionego, niewkraczania w sferę jego uprawnień. Bezwzględny charakter prawa osobistego oznacza, że potencjalne roszczenia ochronne kierowane są przeciwko każdemu, kto bezprawnie narusza chronione prawo. Z chwilą, gdy taki ogólny zakaz zostanie pogwałcony, między osobą naruszającą zakaz a osobą uprawnioną nawiązuje się stosunek prawny, w ramach którego uprawniony może wystąpić z odpowiednimi roszczeniami. Osobą naruszającą zakaz, a więc sprawcą, może być osoba prawna, nie wyłączając stowarzyszenia.

Jeżeli dla pokrzywdzonego samo ustalenie bezprawności zachowania pozwanego stanowiłoby wystarczającą satysfakcję, wyrok może ograniczać się do ustalenia naruszenie dobra osobistego. 

Postanowienie SN z dnia 17 marca 2016 r., II CSK 182/15

Standard: 66773 (pełna treść orzeczenia)