Bezskuteczność względna czynności prawnej

Ustawodawca posługuje się konstrukcją bezskuteczności względnej wówczas, gdy w pewnych sytuacjach chce zapobiec temu, aby czynność prawna nie pozbawiała możliwości realizacji prawa podmiotowego przysługującego osobie nieuczestniczącej w tej czynności.

 Wyrok SN z dnia 6 września 2013 r., V CSK 359/12

Standard: 49567 (pełna treść orzeczenia)

Bezskuteczność względna czynności prawnej (umowy) nie powstaje ipso iure ani wskutek złożenia oświadczenia woli przez osobę uprawnioną. Do jej stwierdzenia dochodzi w drodze powództwa wierzyciela przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową. Dopiero wyrok sądowy stwierdzający bezskuteczność czynności prawnej ze względu na istnienie określonej, niezaspokojonej wierzytelności, który ma charakter kształtujący, stwarza stan, że wierzyciel, względem którego czynność prawna została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotu majątkowego, który wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszedł z majątku dłużnika. Jeśli wierzyciel nie wystąpił z takim roszczeniem i nie legitymuje się prawomocnym orzeczeniem sądu o bezskuteczności czynności prawnej dokonanej z jego pokrzywdzeniem, sama hipotetyczna możliwość skorzystania z tego sposobu ochrony, w tym także skorzystania z zabezpieczenia powództwa przez dokonanie odpowiedniego wpisu w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, nie przesądza o legitymacji czynnej w sprawie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym.

Wyrok SN z dnia 9 września 2011 r., I CSK 616/10

Standard: 70003 (pełna treść orzeczenia)

Wyjaśnienia następstw bezskuteczności, jako pojęcia prawnego, nie definiowanego przez ustawy. Ich określenie nie nastręcza z reguły większych trudności, gdy chodzi o zdarzenia faktyczne, oświadczenia woli i czynności prawne. Nieskuteczność utożsamia się wówczas ze stanem, który istniałby, gdyby bezskuteczne zdarzenie nie nastąpiło.

Zagadnienie komplikuje się, gdy bezskuteczność wywiera wpływ na sytuację prawną osób trzecich. W takim wypadku ustawa określa następstwa (np. art. 532 k.c.) albo pozostawia je orzecznictwu sądów (np. art. 59, art. 1036 k.c.), które wypełnia treść normy. 

Należy zwrócić uwagę na słabszy skutek bezskuteczności, która w przeciwieństwie do nieważności nie pozbawia umowy wzajemnej doniosłości prawnej, a jedynie stwarza stronom uprawnienie do uwolnienia się lub odmiennego ukształtowania jej skutków. Cechę tę można dostrzec także w razie bezskuteczności wobec osób trzecich, które mogą tak postępować, jakby wadliwe zdarzenie nie nastąpiło.

Wyrok SN z dnia 27 marca 2000 r., III CKN 608/98

Standard: 66597 (pełna treść orzeczenia)