Zasiedzenie gruntu powstałego na skutek trwałego cofnięcia się wód jeziora

Dopuszczalne jest zasiedzenie nieruchomości stanowiącej grunt powstały na skutek trwałego cofnięcia się w sposób naturalny płynnych wód powierzchniowych stanowiących jezioro. Do wyznaczenia zakresu zasiedzenia niezbędne jest wykazanie granicy nieruchomości na podstawie decyzji administracyjnej o ustaleniu linii brzegu.

W postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia strona musi dla ustalenia zasięgu praw rzeczowych wykazać granice nieruchomości dowodem z dokumentu w postaci wskazanej decyzji administracyjnej, przy czym data jej wydania dla ustalenia terminu rozpoczęcia i zakończenia terminu zasiedzenia pozbawiona jest znaczenia prawnego.

Akty prawne o charakterze szczególnym - prawo wodne z 1962 r., z 1974 r. i z 2001 r. wprost odróżniają pojęcie własności wód i własności gruntów nimi pokrytych. W okresie obowiązywania wskazanych ustaw grunty pokryte płynącymi wodami powierzchniowymi, w granicach określonych liniami brzegów, stanowiły własność Państwa. Przepis wprowadzający wprost w odniesieniu do takich gruntów zakaz obrotu cywilnoprawnego, z wyjątkiem przepisów wprowadzonych w innej ustawie, wprowadzono dopiero z dniem 1 stycznia 2002 r., tj. w dacie wejścia w życie Prawa wodnego z 2001 r., niemniej zgodnie przyjęto, że także wcześniejsze ustawy wyłączały zarówno taki obrót jak i zmiany podmiotowe następujące z mocy prawa, tj. zasiedzenie (por. postanowienie SN z dnia 12 maja 2011 r., III CSK 238/10).

Zmiany powierzchni lustra wody i odpowiednio linii brzegowej mogą nastąpić zarówno w sposób naturalny, jak i w wyniku działalności człowieka oraz polegać na powiększeniu lub pomniejszeniu powierzchni „gruntu pokrytego wodami”. Ustawodawca wprowadził rozwiązanie, w myśl którego linię brzegu, która nie musi być tożsama ze stykiem wody z gruntem, ustalają według oznaczonych kryteriów organy administracji publicznej w drodze decyzji (art. 8 prawa wodnego z 1974 r., art. 15 ust. 2 prawa wodnego z 2001 r.). Wyznaczenie przebiegu linii brzegowej przesądza o przebiegu swego rodzaju granicy dzielącej obszar gruntu zajęty przez płynącą wodę powierzchniową (z mocy prawa stanowiącej własność publiczną) od nieruchomości przyległych, zatem należy ją traktować jako szczególny sposób rozgraniczenia (por. uz. postanowienia SN z dnia 12 maja 2011 r., III CSK 238/10).

W piśmiennictwie podkreślono, że ostateczna decyzja kończąca postępowanie rozgraniczeniowe w sprawie ustalenia linii brzegu ma charakter konstytutywny, kształtuje nowy stan prawny i zastępuje procedurę rozgraniczeniową. Kwestia ta wyłączona jest spod kognicji sądu powszechnego nawet wówczas, gdyby stanowiła przesłankę rozstrzygnięcia w sprawie należącej do drogi sądowej (por. m.in. postanowienie SN z dnia 20 maja 2015 r., I CSK 502/14, wyrok SN z dnia 3 kwietnia 2014 r., IV CSK 466/13). Podkreśla się jednak, że decyzja taka wprawdzie może inicjować proces regulacji zmian własnościowych, ale organ administracji ustalający linię brzegu nie jest uprawniony do rozstrzygania stanu prawnego nieruchomości (por. wyroki NSA z dnia 18 września 2018 r., II OSK 1238/16 i II OSK 1239/16). Nawet zatem, jeżeli decyzja taka wpływa bezpośrednio na treść i zakres prawa własności rozstrzygnięcie w tym przedmiocie należy do sądów powszechnych.

Wykładnia językowa pojęcia „grunty pokryte płynącymi wodami powierzchniowymi” prowadzi do wniosku, że należy je rozumieć jako grunty zajęte przez takie wody, zatem tworzące dna i brzegi w granicach linii brzegu. Zmiany stanu faktycznego wynikające z trwałego cofnięcia się wód nie oznaczają zmiany stanu prawnego nieruchomości, ale umożliwiają wykonywanie posiadania samoistnego gruntu w granicach poza linią brzegu, w sposób prowadzący do uzyskania prawa rzeczowego (nabycia własności przez zasiedzenie). Przemawia za tym także wykładnia funkcjonalna. W odniesieniu do uzyskanej we wskazany sposób powierzchni gruntu, wobec ustania związku z własnością wód, traci aktualność cel szczególnego unormowania przewidującego wyłączność prawa własności Skarbu Państwa dla jego pozostawienia w zasobie nieruchomości Skarbu Państwa. Jak jednak wskazano wyżej decyzja o ustaleniu linii brzegu przesądza o granicy gruntu z linią wody i tym samym wyznacza przedmiotowy zakres dopuszczalnego zasiedzenia.

Postanowienie SN z dnia 17 października 2019 r., IV CSK 314/18

Standard: 66551 (pełna treść orzeczenia)