Wolność zrzeszania się w partie polityczne - charakterystyka

Zgodnie z art. 11 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Europejska Konwencja Praw Człowieka albo Konwencja) jako jedno z podstawowych praw politycznych przewiduje się ochronę wolności zrzeszania się obejmującą także partie polityczne.

Postanowienia art. 11 Konwencji były wielokrotnie podstawą orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: ETPC). W wyroku z 30 stycznia 1998 r. w sprawie United Communist Party of Turkey i inni przeciwko Turcji, skarga nr 19392/92, ETPC stwierdził (§§ 24-25, 42-47, 57), że wolność tworzenia partii politycznych jest objęta ochroną art. 11 i że są one istotną formą zrzeszania się dla właściwego funkcjonowania demokracji i zapewnienia pluralizmu. Ochrony tej nie przekreśla okoliczność, gdy działalność partii jest traktowana przez państwo jako podważenie konstytucyjnych struktur państwa, co skłania państwo do kontroli i nałożenia restrykcji. Ochrona wolności zrzeszania się pozostaje w ścisłym związku z ochroną wolności opinii. Wyrażanie opinii jest bowiem jednym z celów wolności zgromadzeń i zrzeszania się, ujętych w art. 11 Konwencji. Ponieważ nie ma demokracji bez pluralizmu, wolność wyrażania opinii ujęta w art. 10 ma zastosowanie, "nie tylko do «informacji» lub «idei», odbieranych przychylnie lub uznanych za nieszkodliwe i obojętne, lecz także do tych, które obrażają, szokują lub niepokoją (...). Sam fakt, iż działalność partii politycznych jest częścią zbiorowego korzystania z wolności wypowiedzi uprawnia je do domagania się ochrony na podstawie art. 10 i art. 11 Konwencji" (§ 43).

"Nie do pomyślenia bez udziału wielości partii politycznych reprezentujących różne opinie, które można znaleźć w populacji kraju. Przekazując takie zróżnicowanie opinii, nie tylko w instytucjach politycznych, ale także - przy pomocy mediów - na wszystkich poziomach życia społecznego, partie polityczne wnoszą w sposób niezastąpiony swój wkład do debaty politycznej. Debata polityczna znajduje się zaś u samych podstaw koncepcji społeczeństwa demokratycznego (...) wyjątki określone w art. 11, gdy dotyczą partii politycznych, należy interpretować ściśle; tylko przekonujące i istotne powody mogą uzasadniać ograniczenia wolności stowarzyszania się w partie. Przy ustalaniu, czy istnieje konieczność w rozumieniu art. 11 § 2, Państwa-Strony mają wąski margines swobody, co idzie w parze z rygorystycznym europejskim nadzorem obejmującym zarówno prawo jak i jego stosowanie, w tym przez niezależne sądy (...)" (§ 47).

W wyroku w sprawie Informationsverein Lentia i inni przeciwko Austrii Trybunał określił państwo jako podstawowego gwaranta zasady pluralizmu, wskazując, że ciąży na nim obowiązek organizowania, zgodnie z art. 3 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175, ze zm.) w rozsądnych odstępach wolnych wyborów opartych na tajnym głosowaniu, w warunkach zapewniających wolność wyrażania opinii narodu w wyborze ustawodawcy.

Standard wypracowany przez ETPC w wyroku w sprawie United Communist Party of Turkey i inni przeciwko Turcji był podstawą rozstrzygnięć wszystkich kolejnych orzeczeń w podobnych sprawach - zob. wyroki z 25 maja 1998 r. Socialist Party i inni przeciwko Turcji (skarga nr 21237/93); z 8 grudnia 1999 r. Freedom and Democracy Party (ÖZDEP) przeciwko Turcji, (skarga nr 23885/94); z 13 lutego 2003 r. Refah Partisi (The Welfare Party) i inni przeciwko Turcji (skargi nr 41340/98, 41342/98, 41343/98 i 41344/98); z 5 października 2004 r. Presidential Party of Mordovia przeciwko Rosji (skarga nr 65659/01); z 14 lutego 2006 r. w sprawie Christian Democratic People's Party przeciwko Mołdowie (skarga nr 28793/02).

Postanowienie TK z dnia 24 listopada 2010 r., Pp 1/08, OTK-A 2010/9/115

Standard: 4779 (pełna treść orzeczenia)