Wolność zrzeszania się w związki zawodowe - charakterystka
Wolność zrzeszania się (ETPCz w krajowym orzecznictwie)
Ważny kontekst analizy wolności zrzeszania się w związku zawodowym stanowi unormowanie zawarte w art. 11 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5, i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: EKPC). Wspomniany przepis EKPC gwarantuje każdemu m.in. prawo do swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów.
W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: ETPC) zakres prawa do zrzeszania się w związkach zawodowych ujmowany jest bardzo szeroko. Objęcie zakresem gwarancji przewidzianych w art. 11 ust. 1 EKPC było oceniane przez ETPC pod kątem istnienia określonej relacji zatrudnienia, łączącej dwie strony stosunku pracy. Relacja ta nie była jednak powiązana z formą świadczenia pracy. ETPC wskazywał jedynie na pewne elementy sytuacji prawnej jednostki uzasadniające uznanie jej za pracownika, a tym samym skutkujące przyznaniem jej praw na podstawie art. 11 ust. 1 EKPC. Podstawowym elementem jest przede wszystkim wykonywanie pracy za wynagrodzeniem na rzecz innego podmiotu. Relacja stron stosunku pracy może opierać się również na wzajemnym zaufaniu oraz zawierać elementy nadzoru ze strony pracodawcy. Stosując te kryteria ETPC - wypowiadając się w składzie Wielkiej Izby - uznał, że prawo zrzeszania się w związkach zawodowych wynikające z art. 11 ust. 1 EKPC przysługuje również duchownym, chociaż ostatecznie uznał, że Rumunia nie naruszyła EKPC, odmawiając rejestracji związku zawodowego duchownych kościoła prawosławnego (zob. wyrok z 9 lipca 2013 r. w sprawie Sindicatul "Păstorul cel Bun" przeciwko Rumunii, skarga nr 2330/09, § 142-143 i § 148).
W swych wcześniejszych orzeczeniach ETPC potwierdzał, że prawo wynikające z art. 11 ust. 1 EKPC nie może być wyłączane w odniesieniu do żadnej grupy zawodowej. Przysługuje także członkom sił zbrojnych, policji i administracji państwa, jak również urzędnikom komunalnym niezaliczającym się do tej ostatniej kategorii (zob. wyroki z: 12 listopada 2008 r. w sprawie Demir and Baykara przeciwko Turcji, skarga nr 34503/97, § 107-108; 2 października 2014 r. w sprawie Matelly przeciwko Francji, skarga nr 10609/10, § 56). Stosowanie art. 11 ust. 1 EKPC nie jest przy tym uzależnione od tego, czy relacje między pracownikami a pracodawcą mają charakter publicznoprawny, czy też podlegają prawu prywatnemu. W obu wypadkach państwo ma umożliwić związkom zawodowym podejmowanie działań służących ochronie interesów zawodowych swoich członków (zob. wyroki z: 6 lutego 1976 r. w sprawie Swedish Engine Drivers' Union przeciwko Szwecji, skarga nr 5614/72, § 37; 21 lutego 2006 r. w sprawie Tüm Haber Sen and Çinar przeciwko Turcji, skarga 28602/95, § 28-29; 25 września 2012 r. w sprawie Trade Union of the Police in the Slovak Republic and Others przeciwko Słowacji, skarga nr 11828/08, § 54).
Wyrok TK z dnia 2 czerwca 2015 r., K 1/13, OTK-A 2015/6/80, Dz.U.2015/791
Standard: 4780 (pełna treść orzeczenia)
Europejski Trybunał Praw Człowieka konsekwentnie stoi na stanowisku, iż władze muszą przede wszystkim powstrzymywać się przed nieuzasadnioną ingerencją w działalność związkową. Związki zawodowe mogą ustanawiać swoje statuty i regulaminy oraz zarządzać własnymi sprawami. Nikomu nie można zagwarantować prawa do członkostwa w konkretnym stowarzyszeniu, w tym także związku zawodowym. Związki zawodowe mogą swobodnie określać warunki członkostwa, wymagane formalności, ustalać składki oraz kryteria naboru, jak zawód lub zajęcie przyszłego członka. Zdaniem Trybunału, jeśli pracownik może swobodnie przystąpić do związku zawodowego, to również związek musi mieć możliwość korzystania ze swobody doboru członków – w zgodzie z zasadami ustanowionymi w jego statucie. Natomiast wszelka interwencja państwa w wewnętrzne sprawy związku musi spełniać warunki art. 11 ust. 2 Konwencji, w tym w szczególności musi być przewidziana przez prawo (tak: wyrok w sprawie ASLEF v. Wielka Brytania z 27 lutego 2007 r., skarga nr 11002/05, § 38, 39 i 41).
Rolą władzy państwowej jest ochrona jednostki przed wykluczeniem ze związku zawodowego w przypadku nadużycia dominującej pozycji tego związku, w szczególności gdy usunięcie członka z szeregów organizacji związkowej było niezgodne ze statutem związku, lub też kiedy wyrażone w statucie zasady pozbawiania członkostwa były arbitralne a także, gdy ma to poważne konsekwencje dla jednostki, np. w postaci zwolnienia z pracy (tak wyrok w sprawie ASLEF v. Wielka Brytania z 27 lutego 2007 r., skarga nr 11002/05, § 43, wyrok ETPC z dnia 13.08.1981 r. w sprawie Young, James and Webster, skarga nr 7601/76; 7806/77). Jednak nawet taka kontrola odbywać się musi na podstawie ustawy. Odwołując się do sprawy ASLEF przeciwko Wielkiej Brytanii, warto zatem wspomnieć, że zostało w niej jednoznacznie ustalone, że prawo angielskie (w odróżnieniu od polskiego) wprost reguluje przypadki pozwalające na usunięcie członka z szeregów związku zawodowego w ustawie - Trade Union and Labour Relations (Consolidation) Act , (vide: § 19-20 orzeczenia).
Postanowienie SA w Warszawie z dnia 7 października 2014 r., I ACz 1584/14
Standard: 5802 (pełna treść orzeczenia)