Zasiedzenie w razie modernizacji linii elektroenergetycznej i zmianie jej przebiegu

Jeżeli termin zasiedzenia służebności przesyłu upłynął przed zmianą jej przebiegu, nabycie służebności następuje w stanie istniejącym w chwili spełnienia się przesłanek zasiedzenia.

W przypadku, gdy w czasie biegu zasiedzenia służebności dochodzi do modernizacji widocznych i trwałych urządzeń oraz ich przesunięcia w taki sposób, że pas posiadania służebności nie pokrywa się z dotychczasowym jego przebiegiem, zasadnicze znaczenie ma to, czy szerokość zmienionego pasa posiadania służebności oraz zakres uciążliwości dla nieruchomości obciążonej nie różni się w sposób istotny od dotychczasowego przebiegu pasa. 

O tym, czy wobec przebudowy linii elektroenergetycznej, stan jej posiadania prowadzący do zasiedzenia służebności polegającej na korzystaniu z tej linii, jest inny niż przed przebudową, decyduje przede wszystkim przebieg linii nad nieruchomością obciążoną, a nie umiejscowienie na niej (w pasie dotychczasowego przebiegu linii) słupa/słupów podtrzymującego/podtrzymujących przewody, którego/których nie było przed przebudową (zob. wyrok SN z dnia 19 maja 2004 r., III CK 496/02). 

Jeżeli więc po modernizacji linii elektroenergetycznej i zmianie jej przebiegu, obszar pasa służebnego nie uległ istotnemu zwiększeniu, jak również nie zwiększyła się dla nieruchomości obciążonej uciążliwość związana z posiadaniem służebności, to taki stan rzeczy należy traktować jako kontynuację dotychczasowego posiadania nieruchomości w zakresie służebności, prowadzącego do nabycia jej przez zasiedzenie, przy czym stwierdzenie zasiedzenia powinno odzwierciedlać przebieg pasa służebnego w takim zakresie, jaki istniał w momencie upływu terminu zasiedzenia. Za przyjęciem kontynuacji posiadania prowadzącego do zasiedzenia przemawia to, iż zarówno przed, jak i po zmianie przebiegu linii elektroenergetycznej na nieruchomości obciążonej istniał widoczny dla właściciela stan, który ograniczał jego prawo własności i stanowił ostrzeżenie, iż taki stan może prowadzić do zasiedzenia służebności przez jej posiadacza w rozumieniu art. 352 § 1 k.c. Ciągłość posiadania tej samej nieruchomości, przy zmianie jedynie przebiegu pasa służebnego wyklucza zastosowanie konsekwencji wynikających z art. 293 § 1 k.c. Ocena, czy zmieniony przebieg pasa posiadania służebności odbiega w sposób istotny od dotychczasowego powinna być przeprowadzona z uwzględnieniem okoliczności faktycznych konkretnej sprawy, w szczególności przez porównanie obszaru zajętego pasa nieruchomości obciążonej przed i po zmianie, a także przez porównanie zakresu uciążliwości dla tej nieruchomości.

Jeżeli natomiast termin zasiedzenia służebności upłynął przed zmianą jej przebiegu, posiadacz służebności może domagać się stwierdzenia zasiedzenia służebności zgodnie z przebiegiem pasa służebnego w dacie zrealizowania się przesłanek zasiedzenia. Nabyta przez zasiedzenie służebność obciąża nieruchomość w oznaczonym zakresie, zaś jeśli obciąża jej określoną konkretnie część, to zmiana przebiegu pasa służebnego jest zmianą treści służebności. Dokonana faktycznie zmiana przebiegu pasa posiadania służebności po upływie terminu nabycia jej przez zasiedzenia może być prawnie uregulowana przez zawarcie stosownej umowy z właścicielem nieruchomości (art. 248 § k.c.). Nadmienić należy, że zmiana treści służebności jest sformalizowana i nie odbywa się przez sam fakt zmiany posadowienia na nieruchomości urządzeń przesyłowych. Jakkolwiek przepisy kodeksu cywilnego przewidują prawo do żądania zmiany treści służebności jedynie dla właściciela nieruchomości obciążonej (art. 291 k.c.), to jednak uprawnienie w tym przedmiocie dla przedsiębiorcy przesyłowego należy wywodzić z jego ogólnego prawa do żądania ustanowienia służebności przesyłu, w myśl zasady, że jeśli wolno czynić więcej, to tym bardziej wolno czynić mniej (argumentum a maiori ad minus). Niewątpliwym jest, że zmiana treści służebności jakościowo i zakresowo jest czymś mniejszym w stosunku do ustanowienia służebności, której wcześniej nie było.

Z uwagi na to, iż skuteczna zmiana treści służebności przesyłu powoduje dla nieruchomości obciążonej skutek rzeczowy i jak wspomniano wyżej nie następuje w wyniku samej faktycznej zmiany posiadania, możliwe jest przyjęcie w tym przedmiocie konstrukcji prawnej zasiedzenia. Długotrwałe posiadanie nieruchomości w zakresie zmienionego pasa przebiegu linii elektroenergetycznych może więc przez instytucję zasiedzenia doprowadzić nie do kolejnego nabycia służebności, lecz do zmiany dotychczasowej jej treści. Skoro dopuszczalne jest nabycie służebności przez zasiedzenie, to tym bardziej możliwe przez zasiedzenie powinno być prawne usankcjonowanie zmiany treści istniejącej służebności w związku ze zmianą przebiegu linii elektroenergetycznej. W przeciwnym wypadku, posiadacz służebności wynikającej ze zmiany przebiegu pasa, który wcześniej nabył przez zasiedzenie służebność na tej nieruchomości byłby w gorszym położeniu prawnym od posiadacza służebności, który może po zrealizowaniu przesłanek nabyć ją przez zasiedzenie.

Istnienie służebności może natomiast mieć znaczenie dla oceny przymiotu wiary posiadacza przy wejściu w posiadanie nieruchomości obciążonej, determinowanego zmienionym przebiegiem przebudowanej linii elektroenergetycznej, w szczególności, gdy zajęty obszar nieruchomości obciążonej pod pas służebny według zmienionego przebiegu nie jest znacząco większy od dotychczasowego, względnie, gdy zmieniony przebieg pasa służebnego jest dla nieruchomości obciążonej korzystniejszy.

Postanowienie SN z dnia 26 lipca 2018 r., IV CSK 142/17

Standard: 66350 (pełna treść orzeczenia)