Szkoda wywołana oprogramowaniem manipulującym danymi dotyczącymi emisji spalin

W przypadku szkody, kojarzonej m.in. z zawyżeniem ceny zakupu pojazdów, należy zwrócić uwagę na wydany w trybie prejudycjalnym wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 9 lipca 2020 r., C-343/19, Verein für Konsumenteninformation przeciwko Volkswagen AG, dotyczący jurysdykcji w sprawie z powódzwa austriackiego Stowarzyszenia na rzecz informowania konsumentów (Verein für Konsumenteninformation - „VIK”), domagającego się przed sądem krajowym w Klagenfurcie, Austria, zasądzenia od spółki prawa niemieckiego Volkswagen AG z siedzibą w Wolfsburgu (Niemcy) - pozwanej również w niniejszej sprawie - jako producenta samochodów, odszkodowania w wysokości 3.611.806 EUR oraz kwot dodatkowych, a także stwierdzenia, że Volkswagen ponosi odpowiedzialność za przyszłe szkody, które nie są jeszcze oznaczone co do kwoty. W sprawie tej VKI powołało się na odpowiedzialność deliktową i quasi-deliktową Volkswagena, przywołując fakt, iż 574 konsumentów, którzy scedowali na nie swoje roszczenia na potrzeby wytoczenia powództwa w postępowaniu głównym, nabyło w Austrii nowe lub używane pojazdy wyposażone w silnik typu EA 189, przed poinformowaniem opinii publicznej w dniu 18 września 2015 r. o dokonywanej przez Volkswagena manipulacji danymi dotyczącymi emisji spalin. Zdaniem VKI szkoda właścicieli pojazdów polega na tym, iż gdyby posiadali oni wiedzę o takich manipulacjach, to albo w ogóle nie nabyliby tych pojazdów, albo nabyliby je za cenę obniżoną o co najmniej 30%. Jako że odnośne pojazdy były od początku obarczone wadą, ich wartość rynkowa była znacznie niższa od ceny, która została rzeczywiście zapłacona, a owa różnica stanowi szkodę, która powinna zostać naprawiona.

W ocenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej istota wątpliwości sądu odsyłającego dotyczyła tego, czy art. 7 pkt 2 Rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy w danym państwie członkowskim pojazdy zostały niezgodnie z prawem wyposażone przez ich producenta w oprogramowanie manipulujące danymi dotyczącymi emisji spalin, a następnie zostały nabyte od osoby trzeciej w innym państwie członkowskim, miejsce urzeczywistnienia się szkody znajduje się w tym ostatnim państwie członkowskim. Stosownie do okoliczności leżących u podstawy sporu stanowiącego przedmiot postępowania głównego, chodziło przy tym o ustalenie miejsca urzeczywistnienia się „podnoszonej szkody” w odniesieniu do sytuacji, w której szkodliwe skutki zdarzenia wystąpiły dopiero po nabyciu odnośnych pojazdów, w innym państwie członkowskim niż miejsce wystąpienia zdarzenia powodującego powstanie szkody (Niemcy), tj. w Austrii.

Podtrzymując stanowisko, że pojęcie „miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę” w rozumieniu art. 7 pkt 2 Rozporządzenia obejmuje swoim zakresem także miejsce urzeczywistnienia się samej szkody (pkt 23), Trybunał stwierdził, iż rozstrzygnięcie zidentyfikowanej wątpliwości zależy od tego, czy w sprawie chodzi o szkodę pierwotną, wynikającą bezpośrednio ze zdarzenia powodującego powstanie szkody, której miejsce wystąpienia może uzasadniać jurysdykcję w świetle rzeczonego przepisu, czy też o późniejsze negatywne konsekwencje (szkodę wtórną, pośrednią), które nie mogą uzasadniać przyznania jurysdykcji na podstawie tego przepisu (pkt 26-28).

Rozpatrując tę kwestię, Trybunał doszedł do wniosku, że „podnoszona szkoda”, wyrażająca się w obniżeniu wartości pojazdu odpowiadającym różnicy między ceną zapłaconą przez jego nabywcę a rzeczywistą wartością pojazdu, zaniżoną w wyniku zainstalowania w nim oprogramowania manipulującego danymi dotyczącymi emisji spalin, urzeczywistniła się dopiero w chwili ich zakupu za cenę przewyższającą ich rzeczywistą wartość, nawet jeśli pojazdy te zawierały od   początku wadę związaną z zainstalowaniem w nich rzeczonego oprogramowania (pkt 29-30). Szkoda taka, która nie istniała przed zakupieniem pojazdu przez jego ostatecznego nabywcę, który podnosi szkodę, stanowi ponadto szkodę pierwotną, a nie pośrednią konsekwencję szkody poniesionej pierwotnie przez inne osoby (pkt 31), przy czym nie ma ona również charakteru czysto majątkowego, lecz charakter materialny, gdyż chodzi o wadę obciążającą pojazdy, będące rzeczami (pkt 32-34). W związku z tym Trybunał stwierdził, że w przypadku sprzedaży pojazdów wyposażonych przez ich producenta w oprogramowanie manipulujące danymi dotyczącymi emisji spalin szkoda, którą ponosi ostateczny nabywca, nie ma charakteru pośredniego ani też czysto majątkowego i urzeczywistnia się w momencie zakupu owego pojazdu od osoby trzeciej (pkt 35). Uznał, że jest to zgodne z celem przewidywalności przepisów jurysdykcyjnych, wskazanym w motywie 15 Rozporządzenia, ponieważ producent samochodu mający siedzibę w jednym państwie członkowskim, dokonujący niezgodnych z prawem manipulacji w odniesieniu do samochodów sprzedawanych w innych państwach członkowskich, może racjonalnie przewidzieć, że zostanie pozwany przed sądami tych państw członkowskich (pkt 36). Musi się bowiem spodziewać, że szkoda ujawni się w miejscu, w którym dany pojazd został nabyty przez osobę mogącą racjonalnie spodziewać się, że pojazd ów będzie zgodny z przepisami, i która stwierdza następnie, że znalazła się w posiadaniu rzeczy wadliwej, o mniejszej wartości (pkt 37). Wykładnia ta odpowiada także - zdaniem Trybunału - celom bliskości i prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, o których mowa w motywie 16 Rozporządzenia, ponieważ w celu ustalenia wymiaru poniesionej szkody sąd krajowy może musieć dokonać oceny warunków panujących na rynku danego państwa członkowskiego, na którego terytorium został kupiony ów pojazd, przy czym sądy tego ostatniego państwa członkowskiego mają  łatwiejszy dostęp do materiału dowodowego koniecznego dla celów dokonania takiego ustalenia (pkt 38). Odpowiada również wymaganiom spójności przewidzianym w motywie 7 rozporządzenia nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Dz.Urz.UE.L 2007, nr 199, s. 40 i n.), ponieważ zgodnie z art. 6 ust. 1 tego rozporządzenia miejscem wystąpienia szkody w sprawie dotyczącej czynu nieuczciwej konkurencji jest miejsce „w którym występuje lub jest prawdopodobne wystąpienie naruszenia stosunków konkurencyjnych lub zbiorowych interesów konsumentów”. Tymczasem działanie takie, jak podjęte w postępowaniu głównym, które mogąc naruszyć zbiorowe interesy konsumentów jako grupy, stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, może naruszyć interesy konsumentów w każdym państwie członkowskim, na którego terytorium wadliwy towar zostanie kupiony przez konsumentów, a zgodnie z przywołanym rozporządzeniem miejscem wystąpienia szkody jest miejsce, w którym towar został kupiony (pkt 39). 

Postanowienie SN z dnia 12 maja 2022 r., II CSKP 1506/22

Standard: 66077 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy