Dyrektywy ubezpieczeniowe dotyczące odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku ruchem pojazdów mechanicznych

W obszarze dotyczącym ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku ruchem pojazdów mechanicznych zostały wydane dyrektywy (dalej też: „dyrektywy ubezpieczeniowe”):

- Dyrektywa Rady z dnia 24 kwietnia 1972 r. 72/166/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczenia od takiej odpowiedzialności (Dz. Urz. UE L 103 z 2.051972 r., s. 1) (dalej: „pierwsza dyrektywa”);

- Druga Dyrektywa Rady z dnia 30 grudnia 1983 r. 84/5/EWG w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów silnikowych (Dz. Urz. UE L 8 z 11.1.1984 r., s. 17-20) (dalej: „druga dyrektywa”);

- Trzecia Dyrektywa Rady z dnia 14 maja 1990 r. 90/232/EWG w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych (Dz. Urz. UE L 129 z 19.05.1990 r., s. 33-35) (dalej: „trzecia dyrektywa”);

- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 maja 2000 r. 2000/26/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych, zmieniająca dyrektywę Rady 72/239/EWG i 88/357/EWG (czwarta dyrektywa w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych) (Dz. Urz. UE L 181 z 20.07.2000 r., s. 65-74) (dalej: „czwarta dyrektywa”);

- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. 2005/14/WE zmieniająca dyrektywy Rady 72/166/EWG, 84/5/EWG, 88/357/EWG i 90/232/EWG oraz dyrektywę 2000/26/WE dotyczące ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych (Dz. Urz. UE L 149 z 11.06.2005 r., s. 14-21) (dalej: „piąta dyrektywa”);

- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 września 2009 r. 2009/103/WE w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczenia od takiej odpowiedzialności (Dz. Urz. UE L 263 z 7.10.2009 r., s. 11-31).

- Dyrektywa 2009/103/WE została zmieniona mocą dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2118 z dnia 24 listopada 2021 r. zmieniającą dyrektywę 2009/103/WE w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (Dz. Urz. UE L 430 z 2.12.2021, s. 1) - dalej: „dyrektywa 2021/2118”). Dyrektywa zmieniająca weszła w życie w dniu 22 grudnia 2021 r., z terminem jej transpozycji do dnia 23 grudnia 2023 r. W chwili podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały na wniosek Rzecznika Finansowego dyrektywa ta nie została jeszcze implementowana do porządku krajowego.

Cztery pierwsze dyrektywy były zmieniane, w szczególności przez piątą dyrektywę. W celu zapewnienia jasności i zrozumiałości należało je zatem ujednolicić (motyw 1 preambuły dyrektywy 2009/103/WE). Dyrektywa 2009/103/WE (konsolidacyjna) zawiera wersję ujednoliconą przepisów, wykaz uchylonych dyrektyw i ich kolejnych zmian (załącznik I część A), wykaz terminów transpozycji do prawa krajowego i rozpoczęcia stosowania (załącznik I część B) oraz tabelę korelacji (załącznik II).

W stanie prawnym ustanowionym pięcioma dyrektywami ubezpieczeniowymi „pojazd”, którego definicje zawierały przepisy dyrektyw, oznaczał „każdy pojazd silnikowy przeznaczony do podróżowania lądem oraz napędzany siłą mechaniczną, nie jeżdżący po szynach, oraz każdą przyczepę zespoloną lub nie” (art. 1 ust. 1 pierwszej dyrektywy). Dyrektywa 2021/2118 zmieniła definicję pojazdu zawartą w dyrektywie 2009/103/WE. Zgodnie z art. 1 pkt 1, pojazd oznacza: a) każdy pojazd silnikowy poruszający się na lądzie, lecz nieporuszający się po szynach, napędzany wyłącznie siłą mechaniczną, którego: (i) maksymalna prędkość konstrukcyjna jest większa niż 25 km/h; lub (ii) maksymalna masa netto jest większa niż 25 kg a maksymalna prędkość konstrukcyjna jest większa niż 14 km/h; b) każdą przyczepę przeznaczoną do użytku z pojazdem, o którym mowa w lit. a), niezależnie od tego, czy jest połączona. Bez uszczerbku dla lit. a) i b), wózki inwalidzkie przeznaczone wyłącznie do użytku przez osoby z niepełnosprawnością ruchową nie są uznawane za pojazdy, o których mowa w niniejszej dyrektywie”.

W żadnej z tych pięciu dyrektyw nie zdefiniowano natomiast pojęcia „ruchu pojazdu”, mimo że występowało ono już w art. 3 ust. 1 pierwszej dyrektywy, zgodnie z którym „Z zastrzeżeniem zastosowania art. 4, każde Państwo Członkowskie podejmie, wszelkie stosowne środki, aby zapewnić, że odpowiedzialność cywilna odnosząca się do ruchu pojazdów normalnie przebywających na jego terytorium jest objęta ubezpieczeniem. Zakres pokrycia szkód oraz warunki ubezpieczenia zostaną ustalone w ramach tych środków”. W dalszej części tego artykułu przyjęto, że „Każde Państwo Członkowskie podejmie stosowne środki, aby zapewnić, że umowa ubezpieczenia obejmuje również:

- szkody wyrządzone na terytorium innych Państw Członkowskich; zgodnie z obowiązującym prawem w tych państwach,

- szkody, których ofiarą mogą być obywatele Państw Członkowskich podczas bezpośredniej podróży między dwoma terytoriami, na których obowiązuje Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, jeśli nie ma krajowego biura ubezpieczeniowego dla terytorium, przez który następuje przejazd; w tym przypadku, szkody zostaną pokryte zgodnie z wewnętrznymi przepisami o obowiązku ubezpieczenia obowiązującym w Państwie Członkowskim, na którego terytorium pojazd przebywa normalnie” (art. 3 ust. 2 pierwszej dyrektywy).

Również dyrektywa 2009/103/WE, w brzmieniu przed zmianą wprowadzoną dyrektywą 2021/2118, analogicznie definiowała „pojazd” i nie zawierała definicji „ruchu pojazdu”, chociaż się nim posługiwała w art. 3 zdanie pierwsze, zgodnie z którym „Z zastrzeżeniem art. 5 każde państwo członkowskie podejmuje wszelkie stosowne środki w celu zapewnienia objęcia ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej odnoszącej się do ruchu pojazdów normalnie przebywających na jego terytorium. Zakres pokrycia szkód oraz warunki ubezpieczenia zostają ustalone w ramach środków określonych w akapicie pierwszym. Każde państwo członkowskie podejmuje wszelkie stosowne środki, aby zapewnić objęcie umową ubezpieczenia również:

a) szkód wyrządzonych na terytorium innych państw członkowskich zgodnie z obowiązującym prawem w tych państwach;

b) szkód poniesionych przez obywateli państw członkowskich podczas bezpośredniej podróży między dwoma terytoriami, na których obowiązuje Traktat, jeśli nie ma krajowego biura ubezpieczeniowego dla terytorium, przez które następuje przejazd; w tym przypadku szkody są pokrywane zgodnie z wewnętrznymi przepisami o obowiązku ubezpieczenia obowiązującymi w państwie członkowskim, na którego terytorium pojazd przebywa normalnie. Ubezpieczenie, o którym mowa w akapicie pierwszym, pokrywa obligatoryjnie zarówno szkody majątkowe, jak i szkody na osobie”.

Przepis art. 3 akapit pierwszy dyrektywy 2009/103/WE został zmieniony dyrektywą 2021/2118 i stanowi, że: „Z zastrzeżeniem art. 5 każde państwo członkowskie podejmuje wszelkie stosowne środki w celu zapewnienia, by odpowiedzialność cywilna odnosząca się do ruchu pojazdu mającego zwykłe miejsce postoju na jego terytorium była objęta ubezpieczeniem”. Poza tym dyrektywa 2021/2118 uzupełniła „słowniczek” dyrektywy 2009/103/WE o definicję „ruchu pojazdu” (art. 1 pkt 1a), który oznacza „każde użycie pojazdu, które w czasie wypadku jest zgodne z funkcją pojazdu jako środka transportu, niezależnie od cech pojazdu i terenu, na którym pojazd mechaniczny jest używany, oraz niezależnie od tego, czy jest on nieruchomy, czy też znajduje się w ruchu”.

Uchwała SN z dnia 14 stycznia 2022 r., III CZP 7/22

Standard: 65980 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy