Skarga kasacyjna w sprawach osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych

Skarga kasacyjna w sprawach regulowanych ustawą o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób jest dopuszczalna, jeżeli zaskarżone postanowienie sądu drugiej instancji jest postanowieniem co do istoty sprawy. 

Postanowienie, którym sąd wypowiada się co do zasadności uchylenia nadzoru prewencyjnego, tak pozytywne, jak i negatywne, jest postanowieniem co do istoty sprawy, od którego przysługuje skarga kasacyjna (art. 519[1] § 1 k.p.c. w związku z art. 2 ust. 3 u.p.o.z.p.). Wyjątkiem jest sytuacja, w której postanowienie o uchyleniu nadzoru prewencyjnego zapada w związku z umieszczeniem osoby stwarzającej zagrożenie w Ośrodku (art. 24 ust. 1 in fine u.p.o.z.p.); postanowienie to ma wtedy jedynie konsekwencyjny i niesamodzielny charakter, nie może być zatem uznane za orzekające co do istoty sprawy. 

Sprawy regulowane ustawą o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób należy kwalifikować - podobnie jak sprawy wynikające z ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (jedn. tekst: Dz. U. z 2020 r., poz. 685, dalej - „u.o.z.p.”) bądź sprawy dotyczące obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu - jako sprawy z zakresu prawa osobowego w rozumieniu art. 519[1] § 1 k.p.c. (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2001 r., III CKN 1454/00 i z dnia 11 października 2001 r., II CZ 100/01), toteż co do zasady skarga kasacyjna w tych sprawach jest dopuszczalna. Warunkiem jest jednak, by zaskarżone postanowienie sądu drugiej instancji było postanowieniem co do istoty sprawy.

Nie ulega wątpliwości, że do postanowień tych należy zaliczyć postanowienia w przedmiocie wniosku o uznanie za osobę stwarzającą zagrożenie (art. 9 i n. u.p.o.z.p.).

Wniosek o uchylenie nadzoru prewencyjnego, inaczej niż wniosek o uznanie za osobę stwarzającą zagrożenie, jest składany już po prawomocnym przesądzeniu, że wobec osoby, której dotyczy wniosek, zachodzą okoliczności określone w art. 1 u.p.o.z.p. Postępowanie inicjowane tym wnioskiem nie stanowi jednak kontynuacji uprzedniego postępowania o uznanie za osobę stwarzającą zagrożenie; nie służy ono także wykonaniu wydanego w nim orzeczenia. Ma ono samodzielny przedmiot, którym, jak wynika z art. 24 ust. 1 u.p.o.z.p., jest ocena, czy w odniesieniu do osoby uznanej za stwarzającą zagrożenie w dalszym ciągu zachodzą okoliczności określone w art. 14 ust. 2 u.p.o.z.p., uzasadniające kontynuowanie orzeczonego środka prewencyjnego.

Koresponduje to z założeniem, że środki przewidziane w ustawie orzekane są co prawda bezterminowo (art. 14 ust. 4 u.p.o.z.p.), ale z założeniem, że powinny być one stosowane tylko do czasu ustania przyczyn ich orzeczenia (art. 24, art. 32 i art. 46-47 u.p.o.z.p.). Konstrukcja ta odpowiada stanowisku wyrażanemu w judykaturze Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który w odniesieniu do środków o charakterze izolacyjnym podkreśla, że jedną z przesłanek legalności pozbawienia wolności osoby umysłowo chorej na tle art. 5 ust. 1 lit. e) Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r., nr 61, poz. 284), jest to, by kontynuacja zastosowanego środka była warunkowana dalszym istnieniem jego przyczyny (por. ostatnio wyrok z dnia 4 grudnia 2018 r., [GC], nr 10211/12 i 27505/14, Ilnseher przeciwko Niemcom i wskazane tam wcześniejsze orzecznictwo).

Postanowienie SN z dnia 27 sierpnia 2020 r., IV CSK 569/19

Standard: 65854 (pełna treść orzeczenia)