Uchylenie nadzoru prewencyjnego (art. 24 w zw. z art. 14 ust. 2 u.p.w.o.z.p.)

Wniosek o uchylenie nadzoru prewencyjnego, inaczej niż wniosek o uznanie za osobę stwarzającą zagrożenie, jest składany już po prawomocnym przesądzeniu, że wobec osoby, której dotyczy wniosek, zachodzą okoliczności określone w art. 1 u.p.o.z.p. Postępowanie inicjowane tym wnioskiem nie stanowi jednak kontynuacji uprzedniego postępowania o uznanie za osobę stwarzającą zagrożenie; nie służy ono także wykonaniu wydanego w nim orzeczenia. Ma ono samodzielny przedmiot, którym, jak wynika z art. 24 ust. 1 u.p.o.z.p., jest ocena, czy w odniesieniu do osoby uznanej za stwarzającą zagrożenie w dalszym ciągu zachodzą okoliczności określone w art. 14 ust. 2 u.p.o.z.p., uzasadniające kontynuowanie orzeczonego środka prewencyjnego.

Prawomocność materialna orzeczenia, którym uwzględniono wniosek o uznanie za osobę stwarzającą zagrożenie i zastosowano jeden ze środków przewidzianych w art. 3 u.p.o.z.p., nie stoi jednak na przeszkodzie ponownej ocenie zasadności stosowania tych środków w kontekście nowych okoliczności, które nie podlegały uwzględnieniu w uprzednim postępowaniu, a tym samym nie są objęte prekluzyjnym skutkiem prawomocności. Odpowiada to ogólniejszemu założeniu, zgodnie z którym prawomocność materialna orzeczenia sądu nie chroni wyrażonego w nim stanowiska przed zmianą opartą na nowych okolicznościach (nova producta), powstałych po chwili miarodajnej dla orzekania w konkretnym rodzaju postępowania.

W przypadku nadzoru prewencyjnego ocenie tej służy postępowanie toczące się na podstawie art. 24 ust. 1 u.p.o.z.p., zgodnie z którym sąd uchyla nadzór, jeżeli nie zachodzą już okoliczności, o których mowa w art. 14 ust. 2 u.p.o.z.p., a zatem te, które w chwili miarodajnej dla orzekania (art. 316 k.p.c.), uzasadniały jego zastosowanie. 

Uchylenie nadzoru jest uzasadnione wtedy, gdy doszło do zmiany okoliczności faktycznych sprawy i nie stwierdza się już zaburzeń psychicznych uzasadniających jego zastosowanie lub gdy zaburzenia, które mogą uzasadniać zastosowanie tego środka, wprawdzie istnieją, jednak ich charakter lub nasilenie nie są tego rodzaju, że zachodzi wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przez cierpiącą na nie osobę czynu zabronionego z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej, zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 10 lat (art. 24 ust. 1 w związku z art. 14 ust. 2 u.p.o.z.p.).

Uchylenie nadzoru prewencyjnego na podstawie art. 24 u.p.o.z.p. należy uznać za zasadne także wtedy, gdy dokonane w postępowaniu ustalenia wskazują na brak ustawowych przesłanek jego stosowania, mimo braku jednoczesnego stwierdzenia zmiany okoliczności sprawy. 

Środki przewidziane ustawą należy postrzegać jako nadzwyczajną choć uzasadnioną konieczność, ingerującą w zasadniczą wartość konstytucyjną, jaką jest wolność człowieka (art. 31 ust. 1 Konstytucji RP), toteż - w świetle zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) - ich uchylenie powinno nastąpić nie tylko wówczas, gdy dokonane ustalenia świadczą o tym, że przyczyny ich stosowania odpadły (już nie zachodzą), ale również wtedy, gdy nie stwierdza się podstaw do ich stosowania, mimo braku jednoczesnego ustalenia, że konkretne okoliczności sprawy uległy zmianie.

W każdym przypadku złożenia wniosku o uchylenie nadzoru prewencyjnego konieczne jest zatem zbadanie, czy u osoby objętej nadzorem, w chwili właściwej dla orzekania w przedmiocie wniosku o uchylenie tego środka, występują zaburzenia psychiczne stanowiące podstawę jego stosowania w świetle art. 14 ust. 2 u.p.o.z.p. Ponieważ okoliczności określone w art. 14 ust. 2 u.p.o.z.p. w świetle art. 1 pkt 3 u.p.o.z.p. współkształtują ustawowe pojęcie osoby stwarzającej zagrożenie, stan uzasadniający uchylenie nadzoru prewencyjnego oznacza jednocześnie, że osoba uprzednio uznana za stwarzającą zagrożenie już taką nie jest.

Na postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie uchylenia nadzoru prewencyjnego na podstawie art. 24 w związku z art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (jedn. tekst: Dz.U. z 2020 r., poz. 1346) skarga kasacyjna jest dopuszczalna (art. 519[1] § 1 k.p.c.).

Postanowienie SN z dnia 27 sierpnia 2020 r., IV CSK 569/19

Standard: 65852 (pełna treść orzeczenia)